Dec 31, 2010

Tahan Khaw Chanchin

By - F. Zasanga

PU SAPCHHAWNA LEH TAHAN
Pu Sapchhawna Mizoram Bawngchawm khua, Tahan khawsattu chanchin:
Amah hi pa sang zet zawt fit nga leh inches ruk vel, pa ngo lam deuh pian thiam tak, hmai tluak, intih thianghlim peih, nu leh pa zah thiam, khawtlang tan mi tangkai, tawng tam vak lo, taima tak, rinawm tak, sakhaw mi, mi biang biak thiam, mi inngaihlu lo, lehkha chhiar peih; Vai leh Sap dictionary lehkhabu nei hmasa pawl a ni. Hun vawng thiam tak, nupui fanau nei, a nupui chu Khuanglianthangi (Ralte) a ni a. Pu Sapchhawna hi Pachuau a ni awm e, ti an awm a, a awmpui Pu Hrangzinga’n hmar a ti a, a eng ber dik hriat a har. A fapa Lalmuana chauh hi fa a nei a, tunah hian Rangon-ah a awm. Sapchhawna hi a pa hian fela a hriat em avangin kawng engkumah a ring tawk a, a pa hian thu a neih pui vak lo.
Pu Sapchhawna leh an chhungkaw chanchin ka ziak hi unau, a neih a in-khata cheng Pu Hrangzinga (Rokhuma pa) sawi ka hriat a ni.
PU SAPCHHAWNA’N KAWL PHAIAH KHUA SIAM A TUM
Pu Sapchhawna’n Myanmar Kalay phaia khua siam turin a pa Suakbawnga, a pa nau Suakchhunga te chhung nen Lusei ram Bawngchawm khua atangin Kawl phai panin champhai an thleng a. Pem pui tur zawngin an cham a, Kawl phai pempui tur an hmuhte chu:
1. Hranghnuaia pa Dozika
2. Paliana pa Thawmeka
3. Thangkhuma pa Ralkaia
4. Pu Lalliana pa Suakmanga
5. Rangkhuma pa Chawngruma
6. Hrangzinga pa Chalbuanga
7. Pu Hrangluta te chhung
8. Pu Haua te chhung
te an ni.
Pu Sapchhawna te leh a pa unau te nen in riat (8) te chuan Kawlphai Kalaymyo lam panin kum 1922 February thlaah Champhai atangin an chhuak a. Kalaymyo phai Tuihang lui chu an thleng a. Tuihang lui hmar lamah awmhmun an bengbela in an sa hlawm a. Tuna Indaikung khua hi a la awm lo. Zofa tih takah thingtlang lo neih tur an en a, mahni duh lai lai pawmin an vat a, thlawhhma an siam a ni. Tuihang lui kamah hian kum khat an awm a. An hotu Sapchhawna chu Kalaymyo-ah a leng thin a, hetih hun lai hian sorkar Office leh sorkar hna tha chu Vaiin an luah vek tih theih a ni. An lal Sapchhawna hian Vai tawng leh Kawl tawng a lo thiam a, a Kawl a Vaiin thian a lo nei hman an ti. An lal chuan “Kan awmna khawhmun hi a dik lo, hawh u lamlianpui hmar lamah thingtlang lo neih tur a tam a, insawn ila a tha ang,” a ti a. An insawn leh a, an awmna khua chu ‘Phulzuan’ an ti a. Pinkhung leh Chawngraih khaw inkarah Thanthuama’n khua a din ve a, Thanglui kamah kum 1923-ah, mahsela lal nih aiin mission tirhkoh hna a duh zawk avangin Phulzuan khua Sapchhawna khuaah chuan an rawn fin, an ti. Phulzuan-ah hian kum li lai an awm a. Chutah Sapchhawna pa Suakbawnga’n a boral san a. Phulzuanah hian in sawmhnih leh pariat, belhtute nen in sawmthum lai kan awm, an ti.
SAPCHHAWNA’N KHAW THAR KAI A REL
Sapchhawna’n an awmna Phulzuan hmun tha tawka a hriat loh avangin a khuate a ko khawma, ‘kan awmna hi a tha tawk lo, Kalaymyo ni thlakna lama lamlianpui kawng Chin Hills ram leh Lusei ram thlenga inzintawnna lam Kawlpui atanga mel thum, kawngpui kam ve veah awm ila nakinah thangthar hoten phai thatzia an la rawn hria anga, Chin Hills leh Lusei ram thlengin an lo kalin an lo pem anga, keini tlang miten Kawl chu kan kawp rei thei dawn lo; khita khua kan siam chuan tlang mite khawpui a la ni dawn a, Kawlphaia awm tawhte pawh an lo pem duh dawn a nia, nakumah khaw thar i kai leh ang u,’ a ti a. Kan lungrual a kum 1926 buh seng hmain pa sawmthum lai khawthar vat turin kan chhuak a, Sanmyo kiang luikawr atangin chhim lam leh hmar lam kawngpui kam ni hnih kan vat a. Buh seng zawh 1927 January hi sawmah bawkte khawha awm nghal turin kal kan rel a.Krismas te, kum thar te kan hman zawh chuan kan vaia kal rual chu a lo rem deuh lova, heng zawng hi kal hmas thei chu kan ni.
1. Kal lal Sapchhawna te chhung
2. Pu Ralkaia te chhung
3. Pu Thangkhuma te chhung
4. Pu Dozika te chhung
5. Pu Hranghuaia te chhung
6. Pu Sawivela te chhung
7. Pu Rangkhuma te chhung
8. Pu Chalbuanga te chhung
9. Pu suakchhunga te chhung
10. Pu Paliana te chhung
11. Pu Suakmanga te chhung
In sawm leh pakhat te hi Pu Sapchhawna khua, Luseiin ‘Aihnahphah’ an tih te an ni. Heng in sawm leh pakhatte hnu rei vak lovah in nga lai an chho ve leh a. Mi dangte chu khaw dangah an lut a, Phulzuan khua chu a ram ta; kal hmasa ho lamlianpui kama awm tura chho kha kawngpui kama awm an duh ta lova, a khuate chuan Nangmahin va awm la, i khua te kan ni tho alawm, kawngpui kam chu pi leh puten hri vei te, mi zun ek thiarnam a hrisel ngai lo an ti a, he laiah hian kan awm dawn an ti tlat a, tuna Methodist Biak In pui velah awmhmun an khuar (nghet) ta a ni. In pui sak chhunga awmna tur buk an sa a. An Pu Sapchhawna hi tawng thiam hma mi a lo ni a, kum ruk lai Kawlah an lo awm tawh a ni.
Ni khat chu Kalaymyo atangin Kawl pahnih U San Maung leh U Ko Thun-a te an lo kal a, lal inah kan inkawm khmaw a, thu an sawi a; Pu Sapa’n a let a, “He lai hmun hi kan pi puten ‘Tahan’ an ti a, tumah an la awm ngai lo va, ram sa te leh sa dang an tam a, ram sa ei chi sakei chi dang dang an tam mai a, chuvangin Tuivara sangha man tura kan kal hian mau benthek kan keng thin a, kan ralmuang lo. In lal Pu Sapa hi a lo leng thin a, pa fel fing tak, kawm nuam tak a ni. Kan thian tha a ni a, he lai hmuna in awm kan hria a, rawn hmuh che u kan duh avangin kan lo leng a nih hi! He lai ram hi ram rem tak, tlang pawng sang awm lo, phul awm lo, kawr thuk pawh awm lo, kawngpui chhim leh hmar lamah ram sa tan tui tem tur a awm tha a, chungleng tan rah tlan tur a tam a, hnuaileng tan ei tur a tam a. Thing awm te hi an lianin an tha em em a. Kalaymyo ni tlakna lam kawngpui lei awmna ‘Ta-da le’ atanga zawlkin thlengin a ram hmingah pi pu ten ‘TAHAN ‘an lo tihna ramah Lusei hovin khua in din a, U San Maung-a nen in khaw hming kan nemnghet ang, ‘TAHAN’ khua tiin kan nemnghet a ni. Tahan chu Ramtha, Ramthahmun tihna a ni’ an ti a. Tahan khua kan ni ta. Hriatpuitu khaw hming satu kan nei . Kan khaw hming neih hi January 27, 2927 a ni.
Kum 1927 atangin mahni ram duh lai lai lo atan kan vat a. Thingtlang lo neih dan pangngai kan nei a, kan thlawhhma a tha a, kan lawm tlang a mahni chhung kham buh kan nei a. Ramsa leh chungleng leh suzu min tlanpuitu an tam a, ven ngun a ngai hle, an ti. Tuna Indaikung leh Myohlah kalkawngah Tuiro lui kan tih a awm a. Tahan lo nit a khawthar kai hmain, Pu Sapchhawna hoten khawthar kaitlang turin an sawm a, mahsela 1927 kumah an tel ta lo va, 1928 kumah Tahan an lo lut ve ta a ni.
1. Pu Tuahhranga (Rev) ni ta.
2. Pu Saichhuma
3. Pu Thanthuama
4. Pu Darkhawtawpa
5. Pu Lallama
6. Pu Dengkhuma
7. Compounder Lianmanga
8. Pu Hauchhuma
9. Pu Vanhnuaithanga
10. Pu Sapbawia
11. Pu Challiana
12. Pu Sawia
13. Pu Khawzama
14. Pu Lianalha
15. Pu Saibuanga
16. Pu Sailianthuama
17. Pu Laltawia
18. Pu Dochanga
19. Pu Laldokhuma
20. Pu Zaduha
21. Pu Thanruma
22. Pu Tekrawia
23. Pu Vulchuka pa
A chunga kan tarlante hi nupui fanau nei vek an ni.
Heng mite hian Tahan khaw chhung invawn dan an siam a:-
1. Tahan hi Kristian khua a ni.
2. Zu leh sa ei leh in kan phal lo.
3. Zu zawrh leh siam kan phal lo.

* A rem chan dan a zirin chhunzawm a ni ang.

Happy New Year

Internet kaltalnga ka thian te, kal blog min lum saktu zawng zawngte, a hnuaia thuziak mawi tak hmang hian Kum thar chibai ka buk a che u.

As the new year takes the flying start, may it brings peace of heaven to your house and fills your heart with grace and glory. Wishing you 365 days of unstop laughter and good cheers.

Kawlrama Cheng Lusei Hnam Nihna Dinhmun Leh Hmasawn Chhoh Zel Dan Tur Thlirna IV.

4. HNA CHELH CHUNGCHANG
(Lusei nih hlau tura intihthaihna; sorkar hna lian pawh an chelh thei lo tih hi Lusei/Mizo duh lo kan unau then khatte thu puarpaw leng a ni a, chu chuan kan mipui tam tak chu awm nuam lo takin a siam a. Vawiin ni thlengin Mizo hming list laknaah pawh kan hnain a tuar phah thei angem tiin hlauh thawnna nen an la awm hi han ngaihtuah teh, Mizo te hi min lo va tiduhdahin, hnam chhantu hi kan lo va mamawh tak em! Kan hnam lam mawi tak ‘Cherawkan’ te pawh hi min neih sak an duh; Burma-ah hian Lusei/Mizo tih hi awm lo sela, Lusei tih aiah Hualngo, Mizo tih aiah Chin tih duh zawk pawh hi an awm nuk mai lo ang maw? Pb.)
Socialist sawrkar hun laia Chin Hill –a hna lian chelh tura sorkarin a ruat lawkte Lusei nih vanga thawk thei ta lo an awm hran lo. Lusei hnam nih vang ni lovin Mizorama piang (Burma rama piang anga insawi) an lo nih vang zawk chauh a ni. Lusei zingah sawrkar hna sang tak tak thawk an awm nual tho. Amaherawh chu kha tih lai khan party leh council-a hna vuan turte chu an mahni atanga pi leh put e thlenga pian leh murnaah sorkar a fimkhura pian leh murna avangin an thawk ta lo mai a ni. Mizote Burma ram sipaia an tan hian sorkarah sipai tan phalna hmuh loh hlauin Tahan leh a chhehvela hmelhriat leh chhungkhat lainate pa te hming lo pe ta mai te, Tiau kam hrut vela an hmelhriat chhungkhatte pa ber hming lo in pe mai te Burma ram khua pakhat khatah te an lo in chhal a. He mite pawh hi Thinglei khuaahte an lo in chhala, pian leh murna an han zawh khan an sawi ang chu a lo ni si lo a, chuvang chu a ni Pu Kamlianbuaia leh Pu Lianchia te pawh hian an hriat veleh Thinglei khuaah lehkha an thawn vat a, sorkarin heng mite pian leh murna an rawn zawh che u chuan in khuaa piang dik takah in lo sawi dawn a nia tiin lehkha an thawn vat a. Mahse, an lehkha thawn chu nikhat chiahin a tlai a, pawi an tih thu an sawi an sawi thin. Mizo rama piangah lo inchhal law law sela a pawina a awm lo zawk ang. Falam a mite leh Tonzang a mite pawh hi an mahni inhnukdawk lo mahse la, harsatna chu an tawk chuang lo ang. 1974 inthlanpuiah khan Lusei te hi vote chauh pe theia thlan ve theih lohin thenkhatten an sawi a, chuvangin Central lam an zawt a, Central election commission chuan thlan tlin theih an nih thu thirhruiin an rawn thawn. 1990 inthlanpuiah pawh khan Pu Saptawna chu Lusei ram piang a ni ngei a, U Nu a party MP-ah a in candidate a, chunglam mawhphurhna neituten pian leh murna chenin ngun takin an zawt a, candidate an phal sak vet ho a, Pu Dothawnga ten en pawh vote bawm an hung tlang thei tho a nih kha. Tahana mi pawh kha term khat phei chu a thawk zo tawh a, a term hnihnaah hekna a tawh avangin a ni. A ni pawh hi Lusei nih vang ni lovin pian leh murnaah tho a ni zawk. Amah hi ka thianpa a nih avangin a hming pawh sawi mai ila, Pu B. Zatawna a ni a, term khat a thawh zawh hnuin, a trem hnihna rurah hekna a tawk a, mawhphurhna neituten an finfiah (sit si) chiam a, a finfiahtute chuan kawrkarin a ngaihmawh tak chu hetiang hi a ni lo. Entirnan, Chinese te, Vai kan tih ang chi te hi an ni an ti a. A hektu pawh an ko a, keini chuan kan ngaipawimawh lo, I duh chuan chunglamah i thlen chho thei an ti a, a thlen chho leh zel reng a, mahse, a hlawhtling lo, Hetihlaia Council chairkman zawk hi Pu Zatawna nen hian inthian tha tak an ni a, a ni chuan hlawh a dang chuang si lo ak hek tawh tawh hi a ninawm mai mai, school zirtirtu hna hi chhunzawm leh zawk mai rawh. Thil pawi pakhat a awm chuan school zirtirtu hna apwh hi I chan palh thei a ni. Penson loin I bang palh ang e a ti a. Chuvangin a chhun zawm duh ta lo mai a ni. Hualngo pa dik tak Falam leh Tonzang a mite pawh kha term khat an thawh zawh hnuah a term hnihna tur an thawh lohna chhankha pian leh murna vang tho niin a lang. Lusei ho hi sap ho hun lai chuan sipaiah company din hran an awih lo tih hi a dik ngei ang. Mahse, independent lak hnu rei lo teah Karen an hel ta a, Burma sipai nen nasa takin an inkap a, chu tatanga rei vak loah chuan eng hnam mah ni a chi binga company emaw battalion emaw din hran chu kawl ram kawkar hian a phal tawh lo hrim hrim. Luseite pawh hi Lavy-ah emaw UMP-ah emaw tan phalna an dil khan General Ni Win-a chuan Lusei te hi Lavy leh MUP mai ni loin Burma Army-ah ngei tang zawk rawh se a ti hial a ni.
5. POLITICS
Pu Thanghleia te hun lai khan politics khel tham mi thiam an awm lo. Pu Thanghleia te pawh kha a vengva pawl ni mah se, sipai kawltawng kan tih ang hi an thiam tawk tawk chauh a ni. Khang hun lai khan politic lama tui pawh tumah an awm lo. Sorkar inrelbawl dan angin khaw tinah lal chu an awm ve ngei mai. Khampat lhua hi mizote khawpuiah siam an tum vet e pawh chu a ni mahna. Mahse chu chu engnge a pawina awm? Hetih hun lai vel hnaiah Lusei ho bak hnam dang tih tham an awm lo. Anmahni leh anmahni rau rauah Khampat chu khawpui ber ni rawh se tih an duh chu a sualna ka hre lo.

Oct 30, 2010

Kawlrama Cheng Lusei Hnam Nihna Dinhmun Leh Hmasawn Chhoh Zel Dan Tur Thlirna III

(Chhunzawmna)

2. Ma Ma Endiktu pawl (sit syi yi ):
(A sei deuh avangin chhiar tur tlangpui ka’n thai lang hmasa ang e:
Kawlphaia Lusei fate pem luh chungchanga mawhphurhna latu te hi L Committee (Lusei-te ngaihtuahtu pawl committee), a hun laia sorkar Minister lian U Kyaw Ngeing leh U Bah Swe te an nih thu leh Luseite hi Burma rama awm hnam dangte ang bawkin ram mi nihna nei kan ni a, kum 1963-a pawm chawp mai kan ni lo, hemi chungchangah ram pawnmia puha sawi thaiha, mi rilru tichi-ai zawnga sawi thintute hi dan anga an chungchang ngaihtuah theih a nih thu te leh National Registration Card (Hmat Pung-Tin) chungchang te, Chin hnam hlawm atanga sahthlak kan nihna te, Sorkar Danpuiah Lusei hming a lang lova LWO-in hma a la leh a, Lusei tih pawh hi Mizo tia thlak tura ruahman a nih thu leh, sorkarah Lusei tih emaw Hualngo tih emaw hi pawn lang zawk a awm lo, Taing Yin Ta (ram mi) vek kan ni, tih thu te a ni. Pb)

Hei hi devision pakhata hotu thenkhat te thil tih mai a ni lo.an hmalakna hi Sagaing Devision mai ni lovin Chin state-ah pawh hma an la tel tlat. A chunga kan tarlan tawh angin sawrkar laipui hmalakna ngei niin a lang. U Bah Swe leh U Kyaw Ngeing-te hi Lusei tana theih tawp chhuahpui thintute an ni. Anni pahnih hi Lusei ho Kawlram chhungah a tam thei ang bera rawn pem lut tura sawm tute an ni. Zahreliana hian englai mahin Lusei te hi Kawlrama pem lut tura a sawm lai kan hre lo. Japan ral lai khan Army diktak pawh ni lo, commission officer bawk hnih (Leutinent)-in Shilong a zuk tlawh zawk tih hi kan hriat dan tlangpui chu a ni. Chu mi hnuah S.D.O a thawk leh a, 1953 velah khan politics a bei tana, a kum a la naupang bawk nen, leh a hna thawhna hmun han chhui hian Lusei te nen inchulnelna hun a awm hman lo. (Yangon-a awm Hualngo upate aiawha Pu Lallianchhunga thu thehdarh phek 2-naah chuan Pu Zahrelian-an pem rawh u a tih avanga Luseite hi Kawlphaiah pem ni awm takin a ziak, “… Lushai Hills-a unaute pem rawh u” tiin.Pb)

Kawlram lo pem luh chungchangah hian India korkar a thikthu a chhe deuh niin a lang a, chuvangin Champhai-ah te, Rih bangle-ah te, korkar thuneitute inbiak tawnna an nei thn. Chuvangin 1963 kum atang chuan pem lut khap a lo nit a a.chumi hnua lo pem lut reng reng chu hawn kirtir leh ngei ngei tur a nit a. Lusei te hi hnam nihnaah hian Myanmar (Taing Yin Ta) tih a ni a. Heng hnam dang (Taing Yin Ta) Kachin, Karen, Shan, Chin tithe nen a inang chiah, dang lamna a awm lo. Thenkhat te’n sawi danglam phet an tum hi chu a hahthlak thlawn mai a ni. Chutianga mi rilru tichi-ai zawnga sawi an awm chuan dan anga an chungchang ngaihtuah theih a ni zawk. Mipui an thuhmun thei fo thei lo thih a ni a. Khatih lai Hualngo pa langsar tak Pu Savuta SDO te, Pu Hrathnuna te, Pu Khuangkhalha te Capt.Darrokhuaia te kha chuan tha an ti hmiah mai. Naing Gan Ta sit syi yi an rawn thlak danglam hma kha chu an tidanglam duh lem lo. PuThantluanga erawh chuan tha a tih pui ve lo.

Hemi chungchangah hian kan hresual ang tih a hlauhawm a. Hmanah kha chuan Kawlram chhunga piang ni lo Lusei te khan sawi thaihna avangin Lusei ni ai chuan Chin intih chu him leh nghet zawk turah an ngai a. Lusei tih thiatin Chin an in ti a, hnawhchhuah an tawrh phah. Thenkhat erawh chu immigration atanga engmah sawi lo va lo thiah sak mai te pawh an awm a, chungte pawh chuan zawhna tam tak an tawh phah. Keini chhung ngei pawh hi (Myanmar Taing Yin Ta Lushai) tihlai hi Falama awm immigration officer Mangbura khan min thiah sak a, ka pa hi Methodist Pastor a ni a, hekna kan tawk tlat mai a, Sagain atangin Sagain Devition immigration Director a lo kal a, Pu Saptawna tawng lettuah a hmang a, zawhna tam tak min zawt. Tunchinah chuan thlamuang takin awm tawh rawh u, tuman an tibuai tawh lo ang che u. An tibuai che u a nih chuan ka hnanah rawn report ang che u a ti nghe nghe.
Hualngo diktak pawh nise, Lusei intia (Hmat-Pung Tin) a siam tawh hnua Chin tia a tihdanglam chuan Mizo ram atanga lo kal a nih ve bawi si chuan hnawh chhuah tur a ni ve tho. A ram chhunga piang dik tak Hualngote’n tih danglam vawi li nga lai an dil a nih hmel a, sorkarin a phal sak a ni ang. A ram chhunga piang dik tak tan tihdanglam a hlauhawm lo tihdanglam duh lo te chuan (id card) an thlak thleng khan an tihdanglam duh chuang lo a, a pawina a awm chuang lo.Tunah erawh hi chuan inzawh chianna pawh awm chuang lovin Chin tih leh Lusei tih hian hlauhthawn tur a awm ta lo a ni ang e. Thawktute’n an mahni thu-in, an duh duhin an ziak zung zung mai a ang.

3 LUSEI NIH THARTHAWH CHUNGCHANG
Tun sorkar kaihhruaina a ram dan leh hrai kaihhruaina (Basic principle of constitutions) an siam lai hian sorkar laipui hruaitute lam atangin Lusei te hi Chin hnam hlawm atanga paih innih hnuah ram dan leh hrai kaihhruaina (basic principle of constitution)-ah lanna in nei tawh lo, General Ni Wina sorkar lai 1963-a ram mi innihna puan kha chu rammi (taing yin ta) in nih zia tihlanna mai a ni a, tuna a basic principle of Constitution (a chhi khan u pa- dri)-ah in hnam hming ziah luh chiah a awm lo. Tuna sipai sorkarin ram dan leh hrai inkaihhruaina (a chhi khan u pa-dri) kan endik/siam lai hian Application rawn theh lut leh rawh u an ti a, Kawlram Dan (a chhi khan u pa hri)-a kan hming a lo lan ve leh nana theh lut kan ni. He lehkha theh luhna-ah hian Lusei tih leh Mizo tih kan hman pawlh nuaih. A chhan chu sorkarin Mizo tiim min khung lut se tih duh vang a ni. Mizo tih kan ziah hmasak chuan braket-in (Lusei) kan ti leh a. Lusei tih kan ziah hmasak chuan braket-in (Mizo) kan ti leh bawk. Hei hi sorkar thuneituten a chhan leh avang min zawt a, tunhmain Lusei tiin kan theh lut a, tunah chuan Mizo a thlak kan duh vang a ni kan ti. Thu neitute chuan keini hi sipai sorkar mai kan ni a, kum 2008 ah sorkar thar a lo ding anga, chutah chuan thlak zawk rawh u, nang mahni thu thu a ni, awlsam te a ni ang an ti. Tun hi hna kan ngah lutuk a, a awlsam zawngin 1947 a in lo hman tawh Lusei tih bawk khan I ziak lut leh mai ang u tih a nih vangin Lusei tih bawkin kan inziak lut leh ta a ni.

Hemi chungchangah hian Rev. Darrothanga hian kan ram lal leh Mizoram lal ho Tiau leidawh hawnnaa ramria an inhmuh khan CM Zoramthanga chuan kan ram lal hnenah Kalau Kabawvelah khian kan mizo puite an awm ve a, that akin min lo enkawl sak dawn nia, an ni chuan Lusei an la inti a ni mai thei. Mahse, Lusei tih leh mizo tih hi a in ang reng kan duh duh kan hmang mai a ni a ti e tiin min hrilh. Chumia han tel ve Kalaymyo sipai officer Aung Moe Myint chuan Kalaymyo an lo thlen veleh Department zawng zawng kartin an committee thinna hmasa berah chuan kan awmna district chhunga Lusei te hi Mizo tia koh theih an ni. A duhin Lusei, a duhin Mizo an lo inti mai a lo ni tiin thuchah a sawi.

Hualngo nisi intih Lusei hi thil hlauhawm tak pawn lang zawka indahna anga sawi pawh hi tunlaia kan buaina ber chu a ni reng a ni. Immigration department hian tihsual palh an nei a an ni min hmuh dan chuan Chin leh Lusei te hi in ang renga min hmute pawh an awm a ni maithei. Card-ah hian Lusei dik tak si Chin tia an ziah an tam hle mai a. Tamu bial lamah chuan sorkar lam leh immigration te tang dunin khaw tin an fang a, an tih fel sak. Keini Kalaymyo bial chu mihring kan tam lutuk a, inthlanpui hmaa tihfel hman ziazang a ni lo tih hi kan hriat dan a ni. Hei hi Office hrang hrang-ahte Division lam thlengin kan sawi ho tawh. Kan district pumpui tih fel hma chu a duh Lusei mai, a duh Chin tih mai mai hun niin a lang. A eng zawk zawkah pawh lo ding ila ram mi v eve kan nih a vangin pawn lang zawk din hmuna din chu a awm lem lo ang.

Oct 15, 2010

Kawlrama Cheng Lusei Hnam Nihna Dinhmun Leh Hmasawn Chhoh Zel Dan Tur Thlirna II

Chhunzawmna- Burma ram pawh independent turin a inpuahchah ut mai a, a ram dan leh dun pawh a duang tan ta a,Pb.)
Kum 1947-ah Pha. Sah. Pa. Lah hotuten Basic Principle for Burma Constitution an siam khan (Pyi Mah) kawl ho, Kachin state, Shan state, Karen Ni state, Chin special devision te an ni. Chu an dan pui zam chu kum 10 chhung (1957) thleng hman tur a ni. Kum 1957 a lo thlen chuan state 3 leh devision 4 pawh sorkar laipui hnuaia mahnia dan leh dun tih danglam theihna an nei. Independent kan hmuh hnua Chin minister hmasa ber chu Kanpalet lam mi Vawmtumawnga a ni. A term 2-na kum 5 a tan an han inthlang leh a, Zahrelian kum 28 mi lekin chakna a la ta a, mahse sawrkar ding mek priminister U Nuh-a party a nih loh a vangin U Nuha’n minister atan a pawm duh ta hauh lo mai a, a la naupang lutuk, kum 30 mi a nih hnuah chauh ka pawm thei ang a tihsan ta a ni. U Nuh-a chuan Zahrelian aiah Kanpalet lam mi bawk Pu Singthang zawk chu a ruat ta a, he mite pahnih Chin ministera an thawh chhung hian Lusei ten harsatna an nei lo.
Zahrelian khan a ngaihtuah vang vang a, minister a nih theih lohna chhan hi Chin congress party a din vang leh U Nuh-a party (Pyi Htawng Soh Party) a zawm loh a nih a ring tat lat a tichuan U Nuh party chu a zawm nghal ta vat a ni. Zahrelian an U Nuh-a party a zawm hnu chuan U Nuh chuan minister Singthanga chu a ban a, term chanve la bang tan Zahrelian chu Minister-ah a ruat leh ta zawk a ni. Zahrelian Chin Minister a lo nih atang chiah hian Lusei-te chuan buaina an tawk tan ta.

1947-a Burma Constitution Basic Principle an ziah lai hian Chin hnam hlawmah hian hnam cheknawk 24-in an record-a chutah chuan Lusei, Naga leh Kuki te an tel. Hetih lai hian Hualngo tiha inziah luh a la awm lo. Zahrelian Chin minister a nih mek lai hian 1947-a Constitution an siam pawh chu kum sawm (10) a lo tling ta a, mahnia dan leh dun tihdanglam theih a lo nih ve leh Zahrelian chuan a pu a pa te hun laia an ram anga an lo neih chhiah pawh an lo lakna Hualngo tlang dung Lusei Hill tia mapa lo lang ta chu tih danglam a tum ran ta mai a ni. Amaherawh chu a cabinet zinga MP langsar zual deuh deuh Rothangate, Ralhminga te, hrangnawla te Mangtungnunga te leh Singthang te chuan tha an tih pui lo a, a awm pangngai hian awm mai sela ziah belh tur dangte kan ziah belh mai zawk anga a ni mai lawm ni an ti a, an hnial thei chuang lo. Hrangnawla phei chuan kan Chin Hill chu Zahrelian kingdom a ni ta mai a nih hi a tih khum an ti. Tichuan Luseite chu hnawl an lo nit a a, chumi rual chuan Naga leh Koki pawh hnawl an ni ve. Naga leh Kuki te pawh an hruaitute Zahrelian nen hian inbiak hona an nei vet ho ni awm tak a ni a. Engnge an sawia an inkarah eng boruak nge thleng tih hriat a ni lo. Heng a chunga kan tarlan tak te hi han thlir hian Luseite chu Chin hnam hlawmah atir atang a vawinni htlenga tel duh lo ni awma an sawi thin hi thu awihawm a ni thei lo. Hualngo ho hek tiin Lusei hoin an sawi tih pawh hi a dik lo tih a lang chiang a ni.

Zahrelian Kawlpui (Tahan bul lawk)-a a lo kal tum khan Lusei puipate zinga mi Pu Saptawna te, Pu Hranghlira te ho nen Kawlpui bungalow –ah khuan inkawmna an nei a, Zahrelian chuan Luseite hi Chin inti ve mai rawh u a ti a. Lusei lam upate chuan kum 1947 Constitution Basic principle siam a nih atang khan Chin kan nih tawh reng a lawm an ti a. Zahrelian chuan Lusei tih a tel hian India ramah Lusei ram a awm tih sawrkarin a hre sia, tun hnuah nangmahni tan a la pawi thei ang a ti a. India-ah Lusei an awm a, Kawlramah pawh Lusei kan awm ve tlat si a, a that lohna kan hre lo. Chin ah hian hnam cheknawk kana wm teuh a, chung te chu: Zahhau te, Tidim te, Halkha te, Lumbang te, Matu te, Kanpalet te, Lusei te tih a ni duah a, “keini Lusei tih lai kan thiah chuan eng hnam ber nge kan nih ve tak ang,?” an ti a. Chin in nih chuan a tawk mai a lawm a tihsan mai a ni. Hemi chungchang thu-ah hian tum thum meuh inbiakna an nei a ni. A tawpah chuan “Chin hnam zinga hnam cheknawk tarlan zawng zawngte hi thiat vek ila hnam cheknawk hming ziak tawh loin Chin inti vek ila a ni mai a lawm,” an tih lahin a duh bawk si lo an ti. (Lusei tih hming hian ngaihmawh a hlawh a, vawiin ni thlengin unau thenkhatten an hnam hliahkhuhtu leh harsatna thlen theituah an ngai tlat pek a).

Luseite hnawl an nih hnuah khua a lo rei deuh a, Zohmun khua a mi in 4 chu an hnawtchhuak ta mai a. Khampat lamah te pawh harsatna a lo chhuak nghal zel a, Tahan leh a chheh velah te pawh hnawhchhuah an nei tan ta a. Entirnan, Pu Piangthula te kawta awm Pu Biaklala te Unau pawh an unau zinga mi Vana leh a chhang chiah chu Chu tiin an lo in thlak a, an unau hnih chuan More-ah an um chhuak nghal. Chuvangin Lusei puipate (LWO) chu sorkar laipuiah chumi chungchang thu thlen turin Rangoon ah an kal ta a, Sorkar laipui vuan tute chuan kan lo ngaihtuah vat ang nge an ti a, mahse, anmahni leh anmahni-ah buaina neuh neuh a awm a, an ngaihtuah hmain General Ni Wina’n thu neihna a lak sak leh ta si a.

Sipai sawrkarah chuan an thu chu an thehlut nawn leh ta ringawt a ni. Sipai sorkar chuan a lo ngaipawimawh hle mai a, a rang thei ang berin an ngaihtuah sak ta a ni. General Ni Wina chuan Lusei te hi ka ralkah pui tam tak an awm a, tlawm an ngai a, zu pawh an heh ve lo, ral kah pawh an huaisen chuvangin Lusei ram atanga lo pem lut Lusei te chu chutianga um chhuah mai mai tur a ni lo, special-in (hmat-pun tin) kan siam sak zawk ang a ti ta a.

Tichuan General Ni Wina chuan West command Col. Luntin leh Col. Vankulha te a rqawn tir a, Luntin chuan Luseite hi General Ni Wina hian a fak hle cheu a, ral kah inhuaisena, tlawm in ngai a, in rinawm a, chuvangin inharsatna a ngaipawimawh hle tih thu a sawi a, Luseite chu a bik takin leilet pa in ni a, chu chu korkar lawm zawng tak anih thu te a sawi. “Luseite hi tunhma chuan Chin hlawmah in bet a, Chin-in an hnawl che u a, tuna tang chuan nangmahni liau liauin in ding hrang taw hang a, Kawlramah Arsi pakhat kan pun belh ta a ni,” a ti bawk.

Col. Vankulha pawhin sorkar hmasa khan inharsatna te hi an buaipui thei lawk lo che u a, an mahni-ah buaina neuh neuh an neih vang a nih a rin thu a sawi a, tun sipai sawrkar chuan a ngaipawimawh hle cheu a, chuvangin a rawn chifel sak t ache u a nih hi a ti. Chu chu kum 1963 March 23 a ni. Hemi ni hi thenkhat chuan Kawlram sorkarin Luseite a ram mi atana a pawm ni niin an sawi thin a. B. Lalthangliana pawhin helam hawi zawngin a ziak a, mahse Kawlramin Lusei te hi a ram mi atan a pawm ni chu hnam dang (Tayng Yin Ta) te ang bawka 1947 Basic Principle (A chhi-khan U pa dri)-a an pawm ni hi a ni zawk.

Kum 1963-a Col. Luntin leh Col. Vankulha te lo kal dan hi chu kum 1947 kuma Chin hnam hlawma an khung luh, Chin minister pakhat (Zahrelian) maiin Chin hnamhlawm atanga Luseite a ban a vanga Lusei te buaina rawn chinfel sak mai tur an ni zawk. Chumi ni chu Lusei Day te kan lo ti thin a, a fuh lo a ni. Hemi ni a pawm chawp mai mai kan ni lo. Sorkar pawhin fuh chiahin a hre lo a, Lusei Day tia hman zel pawh tha a ti lo reng a ni.
(Chhunzawm tur)

Oct 2, 2010

Kawlrama Cheng Lusei Hnam Nihna Dinhmun Leh Hmasawn Chhoh Zel Dan Tur Thlirna

Pu Vanmawia.

Kawlram chhung a cheng tlangmi te zinga lusei hnam chikhat te hi kan dinhmun leh nihnate hrechiang lo tam tak kana wm a rinawm a, Pu B. Lalthangliana “Mizo Chanchin” tih lehkhabu a van em avang leh chiang kuang taka chhiarte kan tlem em avang te, HLCA chairman Pu Lalbiakthang (hming tawpah ‘a’ a dah lo) leh Rangon lama Hualngo puipa te aiawha Pu Lallianchhungan, hnam pakhat leh pakhat in kara harsatna lian tak thleng thei thilte a rawn tlang zarh takah chuan a pawimawh zual then khat tal thangtharte’n kan hriat ve a tan tha in a lang a, pawl pakhat emaw, lusei hnam hruaitu puipate mawhphurhna pek vang ni miah lo, keima rilru puak chhuak liauin ka han tarlang ve a ni.
1. Kawlram mihlun (citizenship) dik tak nihna

Pu B. Lalthangliana Mizo Chanchin ziahna bu kan chhiar chuan, kawlram luseite hi, kawlram laili Monywa khawpui chhehvelah te, Kalewa khawpui ral Yazachu velah te, Shan hnam tawng hminga sak Khampat khawpuiah te, kum za tam kan lo chen tawh thu kan hmu a, chu ta tangin Thantlang leh a chhehvelah te, Seipui khua leh a chhhehvelah te hun rei tak kan lo awm tawh thu leh a then India ram nit a, Tiaural kan a, Mizoramah te kan tlak thlak zel dan te, a then te chu tuna kawl ram huap Tiau chhak lama kan la cham ban thu te kan hmu a ni.
Tun hma chuan Sapho hian Pakistan, India, Bangladesh leh Kawlram te hi ram khat ang chiahin min lo awp bet a, chung ram ho te chuan Independent kan han hmu ta sap sapa kawl ram pawh hian 1948 January ni 4-ah independent kan hmu ve ta a, ram then hran a lo nih takah chuan seifa thenkhatte chu Tiaural India ramah an bet a, a thente chu Tiau chhak kawlram chhungah kan bet ta a ni.

Kawlram in independent kan lak dawn khan “dan leh hrai” Basic Principle (a chhikhan upa drie) a duan a lo ngai a. Chu chu Kawlramin Independent kan lak hnu 1948 January ni 4 atanga hman tan tur a nih avangin 1947 kumah Burma sorkar hotu (Phah. Sah. Pah. Lah)te chuan chu ‘dan leh hrai’ (Constitution) innghahna tur chu a duang ta char char a. Keini lusei hnamte hi kawlrama awm kan tlem em avangin, kawlram sipai Taung Oo a awm Pu Thanghleia chuan an dan siam thar turah chuan Lusei hnam an ziah luh theihnghilh palh ang tih hlauvin, sorkar (Phah. Sah. Pah. Lah) hotute hnenah chuan lehkha ziakin an theh lut ve ta a.

Sorkar hotute chuan chu mi kum chuan Pu Thanghleia chu tum hnih meuh kovin an hriat duh pawimawh te an zawt a, Lusei te chu kawlram chhunga cheng hnam dangte ang bawk a kawlram mi hlun dik tak an nih zia pawmin (a chhikhan upa-drie) Basic Principle ram dan pui an duan mekah chuan an ziak lut a ni. Amaherawh chu eng hnam hlawmah nge an tel duh an zawta, Chin hnam hlawmah ziak lut che u ila a tha ang em? an ti a. ‘Aw le’ a ti hmiah a, chin hnam hlawmah an ziak lut ta a ni. (Burma hnam hrang hrangte hi hnam hlawm lian 8-ah then an ni, Puibawiha.).
Chin hnam hlawma an ziah luh danah chuan chutih laia Lusei te chenna chu an zawt a; Tahan leh a chheh velah khaw 4 vel leh Tiau kam velah khaw 40 vel an awm thu a hrilh a ni. Pu Thanghleia hi sipai hmuna awm daih a ni a, Tahan leh a chhehvela khaw awm zat a hre chiah lo a ni ang. he tih hunlai hian Tahan leh a chhehvelah hian khaw 10 lai an awm tawh zawk. 1947-a ram ‘dan leh hrai’ an siam lai hian Hualngo zinga pa langsar tak Pu Savuta pawh a tel ve. Pu Thanghleia an koh vawi hnihnaah Pu Savuta chuan Pu Thanghleia chu a lo chibai a. Pu Thanghleia chuan Mizo I ni e lo? A lo ti a. Pu Vuta chuan ni e, tlangmi kal pang ate zinga pakhat ka ni ve a sin a ti a. Pu Thanghleia chuan nangin tan I lo la a niang chu a lo ti a. Pu savuta chuan harsatna a awm lo, a fel vek tawh e a lo ti a, a hriat pui hle tih a lang a ni.

Heng hun lai hian kei ni seifa te hian ram tia kawh tur kan nei ve lo a ang. Tuna Hualngo tlangdung kan tih pawh Zahau Lal Thang Tin Liana ram, a awp behna hnuaia awm a ni a, an hnenah chhiah pawh an chawi a. Tuna Thang Tin Liana in ban te pawh hi thinglei khua chhehvela far ban hah em em a suih saka puin an tum sak a ni. Chawnghawih khaw lal inchuh thu-ah Lianvela leh Nungbika te pawh Tlaisun lal hnenah an kal a, Tlaisun lal chuan Lianvela chu a pawm zawk thu te, Nungbika pawh Bualhreiah khua an pek thu te, Vangva lal Zanghingloa pawh silai cheng chher a thiama, Tlaisun lal a pek a vanga Vangva khua a sat chauh a nih thu te hriat a ni. Chutia Pu Thanghleian Lusei te chenna tia a lo kawh takah chuan; kawlram sorkar pawh chuan (lusei taungtan) lusei tlangdung tih hming a lo puttir ta a, school zirlaiah hial lo telh-in map-ah pawh an lo lang ta a, chutih laia kan seifa te zinga mithiam langsar deuh Pu Savuta phei chu a lawm hle niin an sawi. Hetih hun lai hian Kawlramah chuan hnam pui 5 awm anga ngaih a ni a, chungte chu- Kawl, Kachin, Shan, Karen Ni leh Chin te an ni.
(Remchan huna chhunzawm tur)

MYANMAR MIZO KRISTIANTE KHAWVEL THLIRNA

Rev. Jubilee Thanga

Khawvel hi varak tui anga bial mum, degree 23 leh a chanvea awnin darkar 24 danah vawikhat amaha vir chhuak a ni a. Tin, ni hi ding lam zawngin a hel map map maia. Ni vawikhat hel chhuak tur hian ni 365 a rei a, chu chu kum khat tiin kan ko ta mai thin a. Chutiang chuan nuna nei chi tam tak kan chenna khawvel hian chawlh lai reng nei miah lovin a her mup mup mai a. A pian tirh ata a her dan pangngaiin a her zela, a letling zawngin vawikhat mah a la her kir ngai lo a ni. Chuvangin, kan chenna khawvel hian hun thar zel a her chhuahpuia, hun kal ta lamah a lung a len lo hle. Hei hian khawvela cheng leh roreltu ber mihringte khawsak dan leh nun dan tur pawh min zirtir niin ka hria. Pathianin Evi leh Adama a siam ni ata kha mihringte hi hun tharah kan chuang kai zela, hun kal taah tumah kan let thei lo. Chuvangin Pathian ruat dana chawlh zai rel miah lova kal mek hun hi kan hriat thiam a tha. Hun hi tui luang ang hi a nia, chumi mila kan nun khawsak thiam loh chuan lungawina reng reng ka nei lo tih hi kan hring nun hman ral dan tur a ni mai. Mithiamte chuan, “hun kal tawh chuan thil tha lo min hriat fiah tira, tun hun hian insiam thatna hun min pe a, hun lo la kal tur chuan a rah min seng tir dawn a ni,” an ti bawk.

Chutiang chuan mi hring chanchin (Human History) kan tihte pawh hi thil dang chiam a ni lova, hun kal tawha mi awm dan leh khaw sak dan mai a ni. Chutiang chuan mi tin, chhungkua tin, chi tin, hnam tin, leh ram te hian chanchin (history) kan lo nei vek a. Chu history chu a tha zawnga hmang thiamte tan chuan finna leh hlawkna a ni bawk. Hun kal taa thil lo thlengte en let thiam chuan chhiatna lakah te, buaina lakah te, sualna lakah te an inveng him thei a. Chutiang mi chu Baibul chuan mi fel, mi fing tiin a sawi. Nimahsela, history hi a ni lo zawnga kan hman erawh chuan harsatna, buaina, leh sualna kawngah hruai bovin a awm theih bawk. Chutiang mi chu Baibul chuan mi a, mi sual tiin a sawi. Chutianga mi fing (fel) nihna leh mi a (sual) nihna thlentu chu mitin tana Pathian thilthlawn pek HUN hi a ni tlat mai.

Tunlaia Myanmar Mizo Kristiante khawvel ka thlir hian chung pikna-in min zel a. Myanmar Mizote harsatna kan tawh rei ber chu hnam nihnaa kan buaina (identity crisis) hi a ni. Tawng khat hmang leh inti Kristian (thlarau mi) ni si hian kan insuihkhawm thei tlat lo mai. Chu bakah kohhran/pawl inlak hranna a lian lu tukte hian buaina min thlen mek bawk a ni. Chuchuan unaute zingah inpum khat theih lohna te, inrel chhiatna te, inelna thiang lo te, sawrkara inkhingna te, leh inmawhchhiatna te a thleng a. Heng zawng zawng hi Setana mizia, Pathian dan pawn lama awm mizia sual vek a ni. Hetianga harsatna kan tawhte hi Pathian thilthlawn pek kan HUN chan theuh kan hriat thiam loh vang leh kan hman thiam loh vangte ni hian ka hria. Chuvangin tunlai khawvelina hun a rawn her chhuah dante hi Mizo Kristiante khawvel thlir fiah nan hman kan tum dawn nia.

1. Globalization khawvel thara cheng kan ni tih I hria ang u.
Tuna kan hun hman mek hi Globalization hun a ni. Globalization tih hi hrilhfiah dan hrang hrang a awma, mawl taka sawifiahnaah chuan khawvel ram hrang hrang hi khaw te pakhata siamna a ni ber. A awmzia chu khawvel hi tuifinriat leh khawmual zau takin a inthen a, chutah chuan ram hrang hrang ramri inthenna a awm leh a. Chutianga inthenna zawng zawng chu awm tawh lova khawvel pumpuia ram leh mipuite hi khaw te pakhata cheng anga siamna a ni. Chuchu tuna kan khawvel hman mek a ni a. Tehkhin nan, America rama New York leh Los Angel khu khawvel khawpui nia ngaih a ni. A chhan chu khawvela hnam tin, chi tin awm khawmna a ni bera, American kalchar lalna ram a ni tawh lo. Chutiang bawk chuan American eiin, silhfen, music, leh hmanrua tam tak hi America kal miah lo tan pawh Yangonah hian kan tem thei tawh. Tun hma chuan China chaw dawr (China Restaurant) hi Yangonah awm chhun a lo nia, tunah chuan Europe, American, Thailand, Japan, Korea, Vietnam, India, etc.. a awm vek tawh. An rama kal ngai miah lovin an eiin kan tem ve thei tawh. Chutiang zel chuan ram pawh hi mahniin a ding thei lova, ama region chhunga ram dang nen thawhho a ngai angin khawvel pum huapa UN nen pawh thawho a ngai vek tawh. Chuvang chuan ram tinah Embassy indahin palai an nei vek a. Chutianga tel duh lova, in la hrang ramte erawh chuan retheih leh thlak hniam chiah kan hma bak.
Hei hian khawvela mihringte min chawhchawrawi zo vek tawh a. Mi pakhat tan ram pakhat mi (citizen) nih aiin ram tam tak mi nih a tha tawh zawk. Ram 2, 3 mi nih chu mi ropui leh hlawhtlingte in elna a ni tawh zawk. Mizote zingah pawh ram dang mi nupui, pasala nei kan awm ve ta nual maia, a lawmawm khaw mai. Chutiang zel chuan ram pakhat chhungah pawh hnam leh chi te tea ramri neihin (state, division, province,etc..) awmzia a nei tam vak ta lo. Chi 2, 3 nih theih chu a tha zawk tawh. Chuvangin, hnam, chi leh kuang inlakbingna hi Globalization nen a inmil tawh lo. Chutiang rilru chu khawvel huap pha lo khaw te rilru a ni tawh zawk.
Tin, tunlaia mipui tam zawkin khawpui lam kan pan vek tawh. Globalization hian mihringte hi a huhova cheng turin a hruai tlat avangin, khaw hmun nuam leh changkang zawkah mi kan tla fun tam tawh zawk. Mithiamte chhut danin kum 2025-ah chuan khawvel mipui 80% hi khawpuiah kan la awm vek ang an ti. Mizo khawpui tur atan hian Kualalampur (Malaysia) te, Meryland (US) te, Singapore te pawh rei lovah kan la hmang zawk mai thei a ni. Tin, Khawpui nunin a ken tel chu inchiahpiah nun a ni a. Hnam, chi leh kuang-in awmzia a nei tlem telh telh a, kan chi leh kuang te, thenawm te ai mahin kan hna thawhna lama mite nen kan inhre chiang zawk thin. Chuvangin hnam dang nena inneih pawlhte hi sual lutukah kan ngai mai tur a ni lo. Amaherawh chu sakhua inang (Krsitian) ni thei se. Hnam inneih pawlh hi Globalization-in a rawn her chhuahpui a ni miau si a.
Chutiang khawvela cheng kan nih avangin chi leh kuang lama inlak bing emaw, khua leh tui zawnga inkhawm bik emaw hi hnam puitling nun zia a ni lo. Kan khua leh tui, hnam, chi leh kuang tana thahnem ngai tak tak kan nih chuan kan hna thawh leh zirna lamahte mi hlawhtling nih tum hi a fuh zawk. Chuchu hnam leh khua hming chawimawina a ni, hmangaihtu dik tak awm dan pawh a ni. Tichuan, hnam leh khua hmasawnna leh changkanna turin kan inpe thei chauh vang. Chuti ni lova, mi pawi sawi zawng leh mi dangte diriam/ hmusit zawnga kan inlakbing a, mahni engkawngah mah hlawh tling taka thawh nei si lo tan chuan mi hnawksak nihna mai a ni.
Globalization hian mi puitlinga a ngaih chu mahni thiltih kawnga mi thiam tak (professionalism) leh mi hlawhtling (success) a nia, mitin an thawh rah ena hna pek leh hlawh pek an ni. Mi thiam lo leh taima lo tan chuan hna hmuh a har sa. Chuchu tuna khawvel inrel bawl dan a ni miau si a. Kan duh emaw, duh lo emaw kan zawm a tul tlat mai. Chutiang khawvela cheng kan nih tlat avangin Mizo Kristiante chuan kan hnam nihna te, kan khua leh tui te chhuanga inlak hranna rilru neih a hun tawh lo. Mitin, chitin tana that chhuah leh mi rilru hneh zawnga kan hna taima leh rim taka kan thawh a hun tawh. Khawvela hruaitu ropui nih tling pha John Maxwell pawhin hlawhtlinna thuruk a sawinaah, mitin chunga ang khata zahderna rilru dah theihna leh mahni tih tur huai tak leh taima taka thawh niin a sawi. Chu chu mi rilru hneh theihna bul ber niin a sawi bawk. Chuvangin Mizo Kristian thangthar ten rilru zau tak neiin kan tuina zawnah theuh thiamnna leh taimakna kan chhuah a tul. Chutichuan, Globalization lawngpuiah hian khawvel tuipui fawn vela kan him theih nan kan chuang thei chauh vang.

2. IT khawvel hmanrua hmang kan ni tih I hria ang u.
Tuna Globalization khawvela kan nun khawsakna atana hmanrua tangkai ber chu IT (information & Technology) hi a ni. Information hian chanchin leh thu hla lam inhriattirna lam a kawk a. Chutianga inhriattirna hmanrua tha ber chu technology atanga siam chhuah computer leh mobile hi a ni ber awm e. Chu bakah electronic thil tam tak pawh technology nen kawpin engkim siam thar vek a ni tawh a. Tunlaia Mobile ho phei chu computer ang chiah hian engkim a tih theih tawh leh nghala, computer aia hmang an tam tawh a ni.
Hetianga IT hmanrua tha tak tak rawn chhuak hian khawvel hi a ti zim tawh em em maia. Baibul thu ang khan, lang lo tura thuhruk a awm thei lo a ni ber tawh. Ram khat chanchin chu sawi loh mimal chanchin pawh hi a chhia emaw a tha emaw khawvelah second khat chhungin a darh vek thei tawh a ni. Chuti chuan internet lama inbiak pawhna hi a chakin a zalen ber tawh a. Email chu sawi loh, group mail te, website te, news te, leh etc.. hi a zalen em em mai a. Ramri tiam chin awm lova mahni duh duh sawi leh ziahna a ni deuh ber tawh a ni. Chuvangin website-a thu leh hla hi a chhia emaw a tha emaw feeling pui vak chi a ni lo. Internet hian kalchar leh literature hran a nei tlat maia, a luh chilh ve lo tan chuan mual bova bo awl tak pawh a ni. Internetah chuan serh leh sang pawh hi a awm lo emaw tih hial theih a ni. Chutianga a zalenna chu kan duh lova, kan pawm thei lo a nih chuan keimahni kan inti hah thlawn mai mai a ni ang.
Mizo tawngah chuan “zawnga hmai mah zah a na” tih a ni a. Mahse IT hunah hian chuan hmel pawh inhmu ngai lo, khua pawh inhre lo, chhungkhua background pawh inhre si lovin internetah kan inkawm a ni ber mai a. Kan tual lenna khawvel a sang lu tuk hi a mangan thlak zawk thin a ni. Kan duh tlan pawh ni lovin, Facebook-a thian pakhat kan siam tawh chuan a thian chhawng engemaw zatin min lo hre ve nghal maia. Thiante inkhawmna pawh private takin a tih theih lova, a duh apiangin an lo chhiar thei vek ta mai si. Hetiang ang ema inkawm dan zalen hi mizo khawvelah tun hmain a la awm ngai lo. Hmai chhanah chuan pi, pu, u, pa tia inzah derna tawngkam mawite a awm a, internetah erawh chuan a awm thei tawh lo. Chutianga zalenna chu hre thiam lova khaw khat, hmun khata inkawm dan anga inkawm kan tum phawt chuan internet khawvela cheng ve loh mai tur a ni. Interneta mi tawng kam kan tuar thiam loh fo dawn chuan en loh mai, ziah ve loh mai hi kan tan a him zawk. Kan duh emaw, duh lo emaw IT khawvel hian min hruaina a ni tlat si a.
Hei hian tunlai Mizo Kristiante khawvel tharah min hruai a ni ber mai. A tha zawnga kan hman thiam erawh a tul. Hetianga zalenna hi kan thlarau nun leh khawsak dana hma sawnpuina atana kan hman thiam a tha. Tin, khawvel ram hrang hranga Mizo Kristiante inpumkhatna leh inunauna tha zawk kan neih theih nan hmang thiam ila chuan a hlawk thlak hle ang. Chumai ni lovin, chawimawi tlak leh entawn tlak kan hnam zinga mite inhriattirna leh infuih tawnna hnamrua atan IT hi I hmang thiam bawk ang u. Chutiang chuan thangthar ten hman ngei pawh tum ila Lalpa malsawmna pawh Myanmar Mizo Kristian ten kan dawng ngei ang.

3. Khawvel tharah hian thil dang zawng aiin kan Kristianna hi I hria ang u.
Myanmar Mizo Kristiante hi khawvela hnam tlemte zinga thurin leh kohhran/pawl inthen tam ber kan ni mai awm e. Hei hi kan hnam chak lohna leh kohhran hmasawn loh phahna pakhat niin ka ring. Heng hi ngaihtuah chian chuan mahni theuhvah kan dik vek a, mahse mi tana hnawksak leh pawisawi zawnga thusawi leh zirtir a tha kher lo. Tuna khawvelin a kalpui mek Pathian thu chu thuam thar lehna (Transformation/restoration) a ni. Tun hma ang khan mi chal delh zawng leh do zawngin kan uar bik Pathian thu (doctrine) sawi vak vak a hun tawh lo. Pathian thu mawl leh fiah taka mite nun Krista anna kawnga siam puitlin hi world evangelization thu ken chu a ni. Chuti lova mahni duh zawng zawnga Pathian thu her pui vaka, mite awi tura zirtir chiam chiam hi kal sualna pakhat a ni tawh zawk. Chuvangin kan Pathian thu sawi leh zirtir dan te hi kohhran vangtlang leh Kristian khawtlang tana rah seng tur zawngin kan sawi a hun. Doctrine inang lo mah ila, Kristian nun vangthlang thatna tura lentlang rual taka Pathian thu sawi leh zirtir kan uar a tul. Chutilo chuan Pathian mi kan chhuah tamna apiangah kohhran leh pawl kan keh tam mai dawn a ni.

Tunlai hian Myanmar Mizo Kristian ten Krista leh a kohhran thianghlim mission rawngbawlna buaipui aiin chi leh kuang thu kan buaipui tam zawk em aw ka ti. Kan hnam, chi leh kuang, leh kohhran hi Krista atanga chhuak hmangaihna dik tak nena kan enkawl a ngai. Chumi piah lamah chuan Krista Chanchin Tha la hre ve lote hnenah mission rawngbawl hna kan buaipui a ngai bawk. Chuchu ram leh hnam hmangaihtu Kristian dik takte awm dan tur pawh a ni. Khawvela mi te ber pawh ang khata hmangaihtu Pathian nung betute kan nia, engah nge Kristian unaute zingah pawh hmangaihna leh remna hi a len theih loh? Rawngbawltute leh kohhran hruaitu tam takte hian Pathian rawng bawl lovin, hnam, chi leh kuang rawng kan bawl zawk a ni lo maw? Baibul chuan, “Lalpa rawng bawl duh lo ram leh hnam chu an la boral ang” a ti a (Isaia 60:12). Chuvangin hnam, chi leh kuanga buai chi rawngbawltu, pastor, evangelist, leh upa/ hruaitu kan nih chuan inchhira Pathian hnena ngaihdam dila, sim vat a tha. Chutianga kan tih theih loh chuan rawngbawlna atanga ban vat a tha. Pathian rawng bawl lova khawvel rawng bawl kan nih chuan Pathian thin urna chhungkua, kohhran leh khawtlangin kan tuar phah dawn. Lalpa thin urna chu tuma thelh theih a ni dawn si lo.
Chuvangin kohhran mipuite pawh hian rawngbawltu leh kan upate khawvel thila an inhmang lutuk a nih chuan an chungchang rel fel vat mai tur. Mihring thin urna aiin Lalpa thin urna hi kan hlau zawk tur a ni. Hnam kam dinna leh hmasawnna bul ber chu Krista Isua hi a ni tih kan hriat a tha. Kan hnam zinga Krista hnung tih tak zeta zuitu kan tam chuan Lalpan min chawimawi anga, hnam dangte tih leh zah kan hlawh zawk dawn a ni. Chuti ni lova, hnam leh kohhran hi Lalpa tel lova politic zawng taka kan buaipui chuan kan la boral vek ang tih a phan awm hle.
Mizo pipute sulhnu kan neih ropui berte chu Khampat Bungpui leh Rih Dil hi a ni a. Ka naupang laia sava veh nuam ka tihna ber chu Khampat Bungpui hi a nia, ka puitlin hnua ka khual zin kawnga hmun nuam leh mawi ka tih ber chu Rih Lipui hi a ni bawk. Pathian khawngaihna zarah Europe, UK, US, Asiaa ram 12 vel ka thleng ve tawha, ka rilru min la hneh ber hmun chu Khampat Bungpui leh Rih Lipui hi a ni. A chhan chu keimahah hian pipute rauvin thu a sawi thuk tlat mai. Ka fiah ve dan chuan Khampat Bungpui hi pipute insuihkhawm tura thu thlunna hmun niin, Rih Dil hi pipute thlarau intawhkhawmna pialral kal kawng a ni. He hmunpui pahnih hian mizo cultural value (kalchar puithuna) a ti famkim thei chauh niin ka hria.
Pathian khawngaihna zarah ka pa Lusei leh ka nu Zahau atanga piang ka ni a. Lalpan nupui Hualngo nu fel tak min pe chu Lalpaah ka lawmna a zualin ka thlamuang thin hle. Ka nihna hi ka ngai hlu vek bawk. Nimahsela, chung zawng zawng aia ka ngaihlut zual zawk chu Kristian, Pathian fa duh tak, van khua leh tui mi ka nihna hi a ni. He khawvela ka nihna zawng zawng hi chu kum rei lovah mual ka liam san mai dawna, Kristaa ka nihna erawh chuan chatuan thlengin min tinung dawn tih ka fiah chiang si a. Chumi hre fiahtu tan chuan Kristian ka nihna aia chhuan tur hlu leh tha ka hre lo. Ram hrang hranga ka zinna mi ka zawh apiangin Muslimte chuan an hnam, chi leh kuang nihna an sawi tawh lova, an Islam nihna chauh an sawi thin hi an en tawn tlak a ni. Keini Pathian nung neitute phei chuan kan Kristianna hi kan chhuan ber tur a ni. Chuvangin, Myanmar Mizo Kristiante hian thil danga kan nihna zawng aiin Kristian kan nihna hi chhuangin Lalpa rawng chauh I bawl ang u. Chuchu kan hnam tan damna leh hmuingilna bul a ni.

Tlipna
Myanmar Mizo Kristian ten kan ram leh hnam kan hmangaih tak tak a nih chuan Pathian hun ruat dan hi hre thiamin, pakhat leh pakhat chungah inhriat thiamna leh inleinatna I nei ang u. Globalization khawvela IT a tha zawnga hman thiam I tum bawk ang u. Tin, kan hnam lungphum hi thil dangah zawng lovin Lalpa leh a dan pekah I zawng zawk ang u. Tichuan, kan awmna hmun apiangah Ama rawng bawl tlat ila, kan ram leh hnam hi Lalpan a la chawimawi ngei dawn a ni.

Sep 23, 2010

Burma Lusei/Mizo Chungchang III.

Burma Lusei/Mizo Chungchang III
Sap ho leh mi ropuite chanchin (biography) ka chhiar hian, ka ngaihsan em em pakhat chu; an chanchin a thalai ringawt ziak lova, an tlin lohna leh an tihsualna ngeite pawh an thailang ngam hi ropui ka ti. Keini ho hi han in en ve ta ila, zu vanga thi tih hriat ngawih ngawihte pawh a vuinaa a chanchin han chhiar hian sual kaidum awm lo, mi thianghlim ang maiin a thatna lai hlir kan sawi kurduah a. A lo tihsual ve thin ziate, tling lo chung chunga Pathian thu a lo duh ve zia leh piantharna pawh a lo tem ve tawh thu te sawi ta ila mihring nihphung dik tak a phawk zawkin, a lo ngaithlatu tan pawh beng a khup lo deuh ngei ang.

Kan nu leh pa, kan pi leh pu ten an lo tisual ve a nih pawhin engvang nge hmaisen urh-a kan lo tan teh vak ang, an tihsualna lai chu hliah khuh talh kan tum dawn em ni? Chu ai chuan mihring ve bawk an ni a, an lo tisual palh a ni, a pawikhawp mai tih mai hi a hahdam thlak zawk a ni. Chuti ni lova, lo tuar nat chiam a, inbauh nantea lo hman hi keini thangthar hunah hian tangkaina a nei lo mai ni lovin, hmasawnna tur leh insiam thatna tura ke penna a dal thei zawk a ni. Kan history-ah hian va lut leh tur kan ni lova, inenfiah nan hmangin hmalam huna kan tihsual tawh loh nan history hi kan hmang tur a ni zawk.

Tun hma kawlphai lusei/mizote harsatna tawngpha leh hre pha, mit ngeia hmua lo tuar ve tam tak an la dam a, chanchin sawi chhuah nikhuaa sawi tur tam tak hria te hian thil hi a ruhlang rawtin an sawi duh lova, a chhan ni thei awm ang chu: (1) Thil kal tawhte a nih avang leh thenkhatte tan rilru natna thlen thei thilte a nih vang. (2) Miizote chu thukhuh kan uar thin vangin a ruhlangin an sawi lem lo. Upa Malsawma chuan, “Kan pipute hi tawngkamah an fimkhur hle a, a ruh lang rawtin an sawi ngai lo, thihna hial pawh hi a ngaithlatu tana ngaihthlak hrehawmin an sawi duh lo,” a ti. (3) Tin, mahni tan hlawkna a thlen lem lo bawk nen, an sawi tha duh vak lo. (4) Mizopa tlawmngaihna leh mizia; sawi vak vak aia chet atul huna chet chhuah mai duh zawk kan nih vangin an sawi tam lem lo. (5) Unaute chunga rilru tha lo pu anga lan an duh loh vang. (6) Ram pawn mi nihna chungchanga sawi thaihnain an thinlung a hneh vang. (7) Tin heng thu sawi avanga inhnuh hnawk buai (thubuai neih) an hreh vang a ni thei bawk ang.
Kan nu leh pa te leh sipai a tangte kha ziak leh chhiar lamah atlangpui thuin an sang em em lem lo va. An thil tawn leh hriatte pawh ziakin an tlangzarh ve em em lem loh avangin anmahni kawma zawh tawp loh chuan hriat tur a tam lo hle thin a ni. Tunlai angin Media a la chak lo va, hmun hrang ami chanchin kim chang taka inhraitpawh zung zungte kha a harsa a (Eg. Tahan chanchin kha LetpanChaung pa chuan a hre vak lo mai thei), chuvangin khatih hunlaia chanchin sawi deuh hat hat tling chin tawh ngat kha chu a na mai lo viau ang tih chu rin a harsa lem lo. Vengchhung erawh an inhre pawh em em thung entirnan, nula tlangval che khawlo deuh emawte chu veng pumin an hre thuai thin.

Burma Lusei/Mizo te chanchin hi ngaihven peih tan chuan upa zawkte ka atang hriat tur a lo awm teuh mai hi a lo ni. Tun ang IT (Information Technology) hunah hi chuan veng kilkhawra thil thleng te tak te pawh kan mizo khawvelin a hre ve ta zel mai a nih hi. Tun hma ang ngawt kha zawng a ni ta hauh lo mai!

Hei, tunhma hun hre pha te an rawn tawng chhuak tan ta pheuh pheuh mai hi a lawmawm tak zetin ka hria. Hei hian kan thanmawh bawk; kan inhnial thinna (LWO leh HLCA)-te leh rammi (citizenship) chungchanga kan insawithaihna te a tikiang ngeiin a rinawm. Thangtharte tan hnam leh sorkar chungchangah bengvarna pawh min pe. Thawk khat lai khan Mizoramah Party ruihchilh a nasa em em a, “kan party a nih phawt chuan Vawkpui pawh ding se ka vote ang” ti an awm. Chutiang bawkin, tunhma thil kal tawhah te kan chi leh kuang an nih avang ngawta tan hmun lo khuar chiam chiam te hi a hun tawh lo. Hmathlir (Vision) sawi tur enge an neih tih hi in chhutsak zawk ila a changkang. Mizo kan nih si chuan mizo hnam tan tha tura inhman hi kan bat a ni.

Kan history te hi intihvuivai nan ni lovin hmalam hun thlir thiamna min petu atan hmang ila. Tichuan a tu zawk zawkah pawh dik lohna lo awm sela, thil kal tawh a ni a, lak nat ten tun tur pawh a awm chuang lo. Tangrual tur kan tanrual loh avangin kan hnam hian a tuar thin a ni. Tun huna kan hmalakna daltu atan lek phei chuan hmang lo ila, kan tih tur zawk chu: “Nehemia’n, Jerusalem kulh bang chhiat thu a hriatin a thu hnawk a, Pathian hmaah, ‘Lalpa kei leh ka pa chhungten thil kan tihsual a ni,” a tih ang hian ngaihdam dil hi a tawk viau a ni.

Thangtharten heng thute hi kan hriata kal dan kan thiam theih nan Pa Vanmawia ziak,
“Kawlrama Cheng Lusei Hnam Nihna Dinhmun
Leh
Hmasawn Chhoh Zel Dan Tur Thlirna”

hi tlem te tein rawn tarlan ka tum dawn a ni.
A hmasa in Pu Vanmawia hi khawtlangah te hruaitu din hmun lo chelh hrep tawh, chinchang hre tak a ni a, a thu sawite hi a rinawm tawk hle ang tih a rin theih a ni.

Kawngtha Zawnna

Ni 3, 6, 2010 ni-a Pu Lalbiakthang (HLCA President)-in Kalay Township Immigration (Lah. Wah. Kah) Office-a a lehkha thehluh kha kei chuan heknaah ka ngaia, uar deuhin ka ziak a, kha kha keima mimal ngaihdana ka ziah a ni, ram leh hnam tana ka rawngbawlpui Hualngo unaute in lo hriatthiam ka beisei. Kha ka article pawh kha ka blog atang ka la thla tawh a ni.

Sep 2, 2010

HLIMNA

Hlimna hi pawnlam thil awm dan atang ni lovin, rilru lamin a pai thiam dan a zirin a lo awm an tih si chuan; Rilru leh ngaihtuahna thunun theih hi hlimna neih theihna hnar a ni ngei ang.
Chu rilru leh ngaihtuahna thunun thei tur chuan enge pawimawh ta ang le? Chhiartute chhan atan ni rawh se.

Aug 27, 2010

The Beginning of Newspaper (Chanchinbu)

Chanchin kimchang, hmanlaia an lakkhawm dan leh an tarlan dan chu; sumdawng then khat hnen atang emaw, sorkar emaw chanchin hriat theina hnen atangin an lakhawm a, chu chu an ziak a, lehkha tarna hmunah an tar mai thin.
Chanchinbu printed hmasa ber chu China ramah kum zabi 7 (A.D)-naah an printed a, mipui tan sorkarin a tichhuak ta a ni. Kum zabi 18-na a lo thlen meuh chuan dan pangngaiin a hun dik takah hralh sum atan tihchhuah a lo ni ta.
Kum 1663-ah London-ah “The Intelligencer” tih chu chhuah tan a ni. American newspaper hmasa ber “Publick Occurrences” chu kum 1690 khan Boston atang tihchhuah a ni. The Times of London chu kum 1782 atang vawiin thlengin chanchinbu lar berte zing ami a ni.
(Vawiin chu, thangkhat lian zet kal taa ka Annals Book siam ka hai chhuak a, he thu hi ka rawn thur chhuak ta a ni. A source ka lo ziak lo va, khawi atanga ka record nge ka hre mai thei ta lo, a pawi khawp mai. A headingah chuan Newspaper tih chauh vin ka ziak a, hetah hian the beginning of newspaper tiin ka dah a, dik ve thei tho tak ang maw!)

Aug 18, 2010

Pasaltha Vanapa Tawngkam

Mizo Pasaltha hmingthang Vanapa hi Mizoten kan chhuangin kan ngaisang em em a. A huaisenna leh tlawmngaihna piahlamah hian khawvel miropui dangte ang bawkin a ni pawh hian tawngkam ropui tak tak a chher chhuakin a lo tawngchhuak tawh thin a. Chung a tawngkam thenkhatte chu i han thlir ho teh ang u.
Hmanlai chuan in do reng reng thin an ni a, rawlralin an che bawk thin a. Feh kal tla fal deuh chu hmeichhia pawh nise an thah loh vek pawhin sal atan an man thin a. Thlawhhma hla ber neitu tan chuan a ralmuang lo va, chu bakah buh seng hunin a kawng a thui bika, hei ringawt pawh hi khaw lian deuhah chuan huphurhawm tham a tling a ni. Chutiang bawkin vengtawp bera in chu zanah a ral muang lo em em a, Sapui (Sakei etc) a hlauhawm a. Tin engtik lai pawhin ral lo kal thut sela insaseng ve hman lova tawng hmasa ber tur an ni a, a ral muang duh lo khawp ang, tunlai ang hian electric te an lo nei ve si lo. A tlangpui thuin michhe veng a ni bawk a vengtawpa awm ai chuan mi zawng zawngin Lal mual kil phaa awm theih chu an duh em em vek a, Zawlbuk pawh Lal mualah hian an sa thin a, a bul hnai a mi te tan a thlamuan thlak hle a ni.
Heng neuh neuh ka ngaihtuah hian, “Keiin thlawhhma tawp berah sadai ka theu ang a, hmeithaiten dai hnai neiin lal leh upaten a laiah thlawh hma la rawh se. In pawh veng tawp berah ka sa ang a, dai ka do ang e. Lalin a lai takah in a sa ang a, upaten lum rawh se,” ti a Vanapa thu sawi hi a lo ril raih raih hle mai. A rilru hi a va lo ropui tak em tih loh rual a ni lo. Kan mizo pasaltha ho ten an khua leh tui chhan nan an nun an ui loh zia leh huaisen zia ngaihtuah hi chuan tunlai kan politician tam zawkte nen hi chuan an va in ang lo tak em!!

He a tawngkam atang hian Vanapa hian hmeithai te pawh a lo ngaihsak hle a ni tih a hriat theih a, Lal leh upate a zahin a duhsak hle tih a lan tira, ram leh mipuite tan a huaisenna leh tlawmngaihna pawh a lang chiang hle a ni.
Lal leh khawnbawl ho nupuiten zu in an chinga chu chu pa ho chuan tha an ti lo va, Lal nu leh Pasaltha Vanapa nupui te chu a phusa ber an ni bawk sia, hauhngam chi mai an ni bik si lo va, a tawpah chuan Vanapa an han rawn ta a, tichuan “Chawngkhum dan tlang huat loh” tih tawngkam mawi tak hi a lo chher chhuak ta a. Lal leh khawnbawl upate nupui, chhungpui nu berin zu an in fo chuan hnam chawm leh hmeichhe dang pawhin an ching ve mai anga Mizo nun kal chho zel tur kha ngaihtuah awm tak a ni dawn a, a tihreh nan Vanapa hian a nupui pawnfen chu lo hlim sak turin upa pakhat chu a tir ta tawp mai a ni. Helaia a chet duh dan hi a mak ang reng hle a, mahse a hlawhtlin zia hmuh hian Vanapa hi a lo fing hle tih loh chi rual a ni lo. Pasaltha Vanapa nupui meuh pawh a pawnfen an hlim sak ngam chuan tiin hmeichhe dang phei chuan an hlau ta em em a, an zu inho thin pawh an sim ta a ni. Hei hian hnam nun siam thatnaah pawh Vanapa duai loh zia leh thawhhlawk zia a lantir a ni.
Hmanlai kan mizo pasaltha te kha tlawmngai tak tak vek leh huaisen em em mai an ni vek a. Vanapa a chungchuanna bikna erawh chu; ral rel a thiamna leh a finna hi a ni a. Rammut nikhua a ral rel mai pawh ni lo vin Lal leh khawnbawl ho rorelnaah pawh Vanapa a tawng ve hma chuan Lalin thu tawp a sawi mai mai ngai lo hle a ni an ti, a thu chhuak hi a fing tlat thin a vangin.
A nunah insum theihna leh mahni inthunun theihna a neih hi a ropui thlawt a. Hei ringawt pawh hi ha hipa sawi tham a tling reng a ni. Mi thinchhe tawp thanga an sawi kha mi zaidam berah a rawn chhuak thei hi chu thil mak tak a tling a ni. Pasaltha Title a hmuh hma reng a tangin hei ringawt pawh hi a chanchin hmalamah a hunlaia mite mak tih a tling reng a. Mi pakhat tak zawng a la ni ang tih kha rin pawh a harsa lo viau ta ve ang.
(He thu hi hmanah ka post tawh a, mahse ka edit tha a, ka han upload tha leh a ni e.)

Aug 16, 2010

Burma Lusei/Mizo Chungchang II

Kum 2004 khan kan biak inah Japanese pain (A nupui chu Thai mi) thu a sawi a, chuta a thusawi hmasak ber chu.” A hmasaberin in ngaihdamna ka dil duh a, a chhan chu kan nu leh pa, kan sipaite khan in ram leh in u leh naute an sawisa a, khang kan nu leh pate thil tihsual avang khan in mi ngaihdamna ka dil hmasa a che u,” tiin. He thu hi ka sawi duh tak chu a ni a, ka thu ziak hmasa (Burma Lusei/Mizo Chungchang) ka ziah lai pawh khan ka rilru-ah a awmsa reng a, a chhunzawmnaah sawi atan ka dah a ni. Chumi chhungin in comment-na duhawm tak te hian a rawn hmakhalh ta si a, pawi ka ti khawp mai. Mahse a la tlai lova ngai ila.
Tichuan khatiang ang tun hma boruak ti ti tawp thei lo lak ata kha i inngaidam tawn ang u, tia sawi luh tum hi ka ni reng a. Ka thu sawi tum hi a fiah theih nan tunhma boruakte kha rawn thailang hmasa ka ni a. Hetiang lak ata hi thangtharte chu i fihlim ang u, tunah pawh hian a rawn inmung leh tan mek a ni si a, tirilru chungin “Kawhhmuhna” atan khang thu kha ka rawn ziak a ni. (Tun hma boruak lak ata i fihlim ang u ka tih ringawt chuan thangthar tam takin tun hma boruak hi an hre si lova ni). Tin ka lehkha hmuhte khan ka rilru a tina ve bawk a, ka ziak na ve deuh pawh a nia nge.
Tunlai thangtharte hian heng buainaah hian tihsual leh inhnamhnawihna pawh kan nei na hek lo. Amaherawh chu ram mi nihna chungchangah te tuna kan awm ang ang hi tha kan ti tlang a nih chuan tumah intihluih theihna pawh a awm lo. Dem emaw sawichhiat eawm enhran eawm thah hial pawh hlawh dawn mah ila kan duhna zawn taka kan awm chuan a enga pawh hi kan hlawhngam tur a ni a. Tin, chutiang chu lo ni pawh nise a lungawi thlak tho awm e. Chu chu ka ngaihdan a ni.
Hei hi a bik takin ka thalaipui te hnena ka sawi duh chu a ni a. Kan putar ho hmanlai buaina tem pha leh la hre chiang em emtute tan chuan insiam that a harsa a nih pawhin keini thalai zawk te hi chuan kan nu leh pa, pi leh pu (LWO an ni emaw HLCA an ni emaw)-te mawl lai thil, an tih dik lohna kha ngaihdam indil tawnin i inngaidam zawk ila hma kan sawn zawk ngei ang.
LWO hi ka hriat chinah chuan tha ka ti a, chu mi dinhmun atang chuan a hnuaia point 2 chauh hi han thlir ila:
1. Sorkarin LWO a lo pawm tawh anga kal pui mai hi tlangmi unau dangte tan pawh huphurhtur a awm chuang lova. In ram mi nihna kha a rawn paih bo sak thei ngawt hek lo. A duh lo kan awm a nih pawhin thu hi veivir kualkawi vel lo ila. Tlang takin i awm ang u. Tihian han ti nek nek phawt sela tih pawh a hun lo. Tun hi kan hnam tan hun inherdanglam theihna pawimawh tak pawh a ni thei a ni.
2. Chin hill tan a (Khansa khuian) hamthatna hi keini kawlphai amite tan awmzia a awm thei chuang lova, hetia LWO-in hma a la hi Enga tawng min hmanpuitu zawng zawngte tan phei chuan kan nihlawhna tur zel a lo ni dawn a ni. Sagain Division-ah hian mahnia State pawh nei ve lo hnam tenau chi 3 kan awm a (Ka Naa, Ka Du, Lushai), sorkar a lo tha zel ang a, heng hnam tenaute tan Sorkar atanga hamthatna, hmasawnna tur chi hrang hrang rawn kal te chu mahni ngeiin kan lo kengkawh ve thei tawh dawn a ni. Entirnan, Mizoram state pawh India Central atang state tenau leh hnam hnufual zawkte humhalhna kawng hrang hrangin an dawng thin angin. Doctor zirtur pawhin Central-ah quato an nei a, Aizawlah college ka kal ve lai pawhin Pi Ghiran Beti (IGP) fanu-in Mizoram quata atang a chuh ve ngawta, zirlai hoin nasa takin kan dodala, kan hlawhtling nghe nghe a ni.
Dik tak chuan Chin state khi chu kan pem chhuahsan zel zawng a nih hi maw!
Unity in Diversity pawh hi kan zirchian a ngai ta niin ka hria.
Nang i hmunah kei ka hmunah; Mizo takin aw.

Aug 15, 2010

Burma Lusei/Mizo Thattlanna Pawl leh Ka Hmathlir

He thu “Burma Lusei/Mizo Chungchang” ka ziak avangin unauten CZZ leh Zonun group mail lamah min chhalna ka dawng nasa hle a, pawi ka tikhawp mai. Tu rilru mah tihna ka tum lova, mahse anni pawhin an lo hriat ve em em (groupmails a min chhanletna atang a hriat theih) Lusei (LWO) leh Hualngo (HLCA) politics kha ka rawn sawi lang ve mai a ni a. A chhan chu tunah LWO-in hma a rawn la leh chiah a, chutahchuan dodalna hmasa chu Kalay & Kabaw lamah (Tahan hi Kalay bial chhunga awm a ni a, Khampat hi Kabaw bial chhunga awm a ni) atang a rawn lut a, Rangon lamah pawh lehkha an thlawhtir a, chuchuan hun kal tawha LWO hmalakna dodala lo awm thin kha min ngaihtuahtir a ni.
LWO hian kawlphaia cheng Mizote tan Pa nihna dinhmun lain kum 1961 atang khan kan hnam chhutbala a awm loh nan sorkarah hnam aiawhtu tur kan mamawh chu hriain hma a la.
Ka duh ber chu kan hnam Mizo tana thahnem ngaitaka thawh ho a ni a. Keini mizote tan chuan tuna kan ram inthlanpui lo awm tur hi a pawimawh hle a, tan lak hun lai tak pawh a ni a, a hmuna awm lo tan pawh kan thu kal vel ringawt atang pawh khan Lusei/Mizo ten tan lak a ngaihzia chu in hmufiah thei ngei ang. Mizote hian tan lak kan va ngai nasa tak em! kan thlen chi hi heti hi a la ni si a!! Nakinah chuan inthlante a zo anga thil a nih ang turin a ni tawh ang a, tuna kan hrasatna neuh neuhte hian mual min liam san thuai anga a va han lawmawm dawn tak em, sawi buai kan tawk fo tawh bik lo vang a, lungrualna tlangah kan lawn za thei tawh ang.
Kan nauten Kalay college-a an harsat tawh thin te; Hmalakna hrang hrangah Kawl zinga han tel dawn tak takin culture inan lohna te etc. avangin harsatna neuh neuh a awm bawk si. Falam unaute lama bet turin neuh neuh a lo awm ve tho bawk a. Chutah Lusei leh Hualngo kan la inlahrang leh nghal si an tih thinte kha aw!! Zofa unaute hi inhmelhaih tawh lova kan harh chhuah chu a hun ta hle a ni lawm ni?
Ka Mizo-pui zawng zawngte kan hnam tan kan Pathian hnenah tawngtai zel ila, LWO hian tha takin hma a la chho zel anga, nakinah chuan kawlphaia awm mizo intih duh zawng zawngte chuan min la rawn zawm anga, anni zarah kan thate chu tihchakin a awm ang a, chutih hunah chuan chak takin kawlphaia awmten Mizo hnam hmingin hma kan la ho thei ang a, Chin state-a awmte chuan Chin hmingin tha takin hma an la ve bawk ang a, chutih hunah chuan kan zohnahthlak pumpui tan khuavel chhin ni a la awm ve ngei ang.
Kum 2004 khan kan biak inah Japanese pain (A nupui chu Thai mi) thu a sawi a, chuta a thusawi hmasak ber chu.” A hmasaberin in ngaihdamna ka dil duh a, a chhan chu kan nu leh pa, kan sipaite khan in ram leh in u leh naute an sawisa a, khang kan nu leh pate thil tihsual avang khan in mi ngaihdamna ka dil hmasa a che u,” tiin.

Aug 7, 2010

Burma Lusei/Mizo Chungchang

He thu ziak hian unaute rilru a tina hle mai tih ka hriatin pawi ka ti a. Hetia dah reng chuan unaute rilru tina rengtu ka lo ni palh ange tiin he thu hi ka hlip thla ta a ni.

Thil pakhat chiang zet mai chu he thu rawn chhanglettu (groupmails a mi) zawng zawngte khan he thu hi in lo veitlang hle tih a langa, in rawn inbunruak niin ka hria.

Ka blog tlawha rawn lenglut zawng zawngte (hming thailang lo te pawh) heta tang hian chibai ka buk a che u. Ka blog tlawm taka in rawn lenluh avangin ka lawm a, in rawn leng fo dawn a nia.
In comment-nate tawitein ka han chang ang e: Tunge ka nih ka inhria. (Kan pasal thate khan tunge annih an inhre chiang hle a, mipa chu ar-hluisen ang maiin an insawi thin. Engtik lai pawhin an mi leh sate tan inthawi nan an inphal reng tihna a ni).

Jun 5, 2010

Hringnun Tips

Hringnun chu:
1. Tuarna a ni, tuar chhuak rawh.
2. Hmangaihna a ni, lantir rawh.
3. Thinurna a ni, insum rawh.
4. Mumang a ni, harh chhuak rawh.
5. Chona a ni, hmachhawn rawh.
6. Zalenna a ni, hmang thiam rawh.
7. Lungngaihna a ni, hlipkiang rawh.
8. Lawmna a ni, puntir rawh.
9. Natna a ni, beisei rawh.
10. Thihna a ni, nung rawh.

* Start a new day with a clean heart.

May 25, 2010

Lusei Welfare Organization (Rangon Branch)

Kan ram pawh inthlan a hnai ve tan ta a, pawlitic lam pawhin bengvar a hlawh ve tan deuh.
Keini mizo te pawhin ram thang chho zelah hian pheichheh kan rem chho ve hret hret a ngai a.
Chin state-a awm te hi chu Chin tiin an ding thei mai a, Kalay Kabaw valley hi chu Sagain division chhung a ni deih a. Kalay Kabaw vela cheng zofate chuan nakin zelah pawh sokar atanga hamthatna awm thei thil te kan inhai vur ve zel theih nan tiin tan an la thar zela.
Kan chenna hmun Sagain Division-ah hian hnam tlem/tenau deuh 3 kan awm a, sorkar atanga duhsakna awm thei ang chiah pawh mahni Quata neia hamthatna chang thei tur kan ni. Tin, kan population-in a phak chuan MP neih ve theih dan turte lamin hmathlir a inchhawp tan ruih tawh mai a ni. Tunah hian hming list te pawh in lak mek zel a ni, Rangon lamah pawh hming list kan inla mek a.
Kan sorkar hian Lusei tiin min hria/ register niin an sawi a. Tunah hian ram thlalak ID ah pawh lusei tia ziah zel theih a ni a (Kei hi chu Ka ID kan siam lai khan 'Chin' tiin min lo ziak a, rem chang a awm hunah ka la siam tha ve ang). Tin Lusei tih pawh hi sorkarah zawi zawiin Mizo tia la thlak leh pawh thil harsa a ni lem lo tiin kan hotu then khatte chuan an sawi. Kan ram hming leh khaw hming te pawh tam tak thlak a nih tawh hi.
Heti thleng hi ni phawt teh se.

May 18, 2010

Pu Tlangliana (87) Pinkhung Khua Kawmna

Pinkhung khua hi Tahan leh a chheh vel Mizo khuaah chuan khaw upa tak a ni. Ni 25. 4. 2010 khan Pinkhung khuaah ka lenga, kum 87 laia upa putar pakhat hi an inhnuaiah a lo thu a. A bulah chuan ka va thu ve a, pa kawm nuam tak mai leh ti ti duh tak mai hi a ni a. A beng hraitna chu a la tha hle a, ring taka au ngai lo vin kan inkawm thei a, mahse a khaw hmuh erawh a fiah vak tawh lo. An in upat tawh zia leh tuna Pinkhung khuaa in dingah chuan a upa ber a nih tawh thute min hrilh a. Pingkhung khua a pem luh lai chanchin te pawh min hrilh a. Tichuan keipawh ka mi hmuh duhte ka hmuh hnuah chuan Bike-in ka tlan haw ve ta a.
In ka thlen hnu chuan ka putar kawm kha ka rilruah a awm reng a. Kan pi leh pu kum upa tak tak ten mual min liam san zel a. An thu leh hla thangtharte hriat tur tha tak takte hi phawrh chhuah lova a tham ral mai thin hi a pamhmai thin hle hian ka hria a. Hei hi keini thangthar zawkte hian kan mawhphurhna lian tak niin ka hre ve tlat mai a. Tichuan ka ballpen leh lehkhapuan ka la sawk sawk a, Pinkhung lam pan chuan ka inkhalh chhuak leh a, hetiang hian interview-na ang reng chu ka neihpui ve ta rawih mai a ni.
P: Ka pu I hming min hrilh theih an gem?
T: Ka hming chu Tlangliana a ni.
P: Kum engzat nge i nih?
T: Kum 87 ka ni.
P: Kum 1923 velah i piang tihna a ni maw?
T: A nia nge, kum sang khat zakua zawng hi chuan pian kum hi kan lo chhut ve ngai lova.
P: Ka pu, khawi khaw chhuak nge i nih?
T: Leisen khaw chhuak ka ni. Champhai atang ni khat kal.
P: Kawl phaia I pem hian kum engzat nge I nih?
T: Kan pem kum chiah hi 1948 kum January thla a ni.
P: Chuti chu kum 25 vela upa i nih dawn chu maw (“A ni ang,” tiin min chhang a). In rawn pemin nupui i nei tawh em?
T: Aw, tleirawl tein ka nuin a nau fanu min neihtir a. Nu leh pate nen chhungkuain ka pem lut.
P: Eng rilru puin nge kawlphaiah in pem luh?
T: Ei in a awlsam an ti a, Leilet hi kan pem chhan a ni deuh ber mai.
P: Kawlphaia in pem luhin khawiah nge in innghah hmasak ber?
T: Tahan-ah kan innghat phawt a. Chunglai chuan Tahan bazaar chhak lamah hian in a la awm lova.
P: Pinkhung khuaa i pem luh dan min hrilh thei em?
T: Tahan atang ‘Te Kung Nan’ chu pem nan ka va en a, Pu Chawnthlenga te chauh an la awm a, Pu Chawnthlenga chuan Te Kung Nan pawh ka tiphal hlei nem “Kung Te Nan” asin ka tih, a ti a. Chumi tum chuan kawl hovin luiah bomb an lo vawm a. Vaphai tlangval pemna tur zawng nen chuan kawl ho bomb vawmah chuan sangha kan man ve a, tuiah chuan ka liluh a, chhung tlei chu ka man ve a. Chu chu Pinkhung khuaah ka khai luta, kan u Kamliana te inah ka khai luta tichuan Tahan atang kan inthiar thla nghal a, tichuan Pinkhungah chuan kan inbengbel ve ta a ni.
P: Chutihlai chuan in engzat vel nge innih? In khaw lal tunge ni?
T: Chutihlai chuan in 30 vel kan ni. Kan khaw Lal chu Lalbuaia a ni.
P: In in hi eng tik kuma i sak nge ni?
T: Kum 1954-a ka sak a ni a, tunah chuan kan khuaa in dingah chuan a upa ber a ni ta.
P: Eizawnna lam engtin nge hma i lak?
T: Leilet hi a ni mai.
P: Leileh chu i thiam ve nghal mai em ni?
T: A hmuh pawh ka la hmu ngai lova, Chaung Htaik kawng thlangah mi pakhatin hal a lo chhun a, ka lo ti ve chhin ka ti a. Ka thiam lo khawp mai, a neitupain min rawn hmu a, bang rawh ka lo i tibawk zo dawn e min ti a. Lei ka leh tantirh chuan Thruan atang an chhuk thin tih pawh ka hre lova, Bawng hrui vawn a ngai bawk nen kut a indaih lo duh khawp mai, tin bial chhung tui an sah thin tih pawh ka hre lo, a li luau mai thin a. Bawng ka barh a, a hrui a mar tlat mai a, an vir an vir kual mai a ni.
P: Sumdawnna lam hi i ti ve em? Eng bungruate nge i ken deu h ber thin?
T: Ti ve e. India cheng 1000 hi Burma cheng 1400-in ka lei a, Rangon leh Aizawl kan kar a, tarmit frame te kan zuar thin. He ta tang hian ko ngatin Aizawl thleng ka phur a, a hau tak thin khawp mai. Motor hi Tedim thleng a tlan tawha mahse inman a tam em avangin kekawngah ka kal ngat ngat thin. Letpanchaung khawlu tlang chhip kan tan tlanga, Aizawl thleng ke ngatin kan phur ngat ngat thin a ni. Tin, darthlalang te, Chalung (chawhtawlh) beng nei te, lehkhapuan te ka keng deuh ber thin a. Lehkhapuan ken chang hi chuan kuli tam deuh lak a ngai a, kuli hian min daih thin lo.
P: Kawlphaia i pem tirh hian tlangram lama unaute hi kawlphaiah lo pem lut ve se tiin duhsakna i nei em?
T: Nei e, lo pem ve zel se ka tithin khawp a. Indo zawh 1946 atang khan kan pem nasa a. Tunah chuan pem pawh kan tam ve narawh e.
P: In buhbalte ramsain an suasam ngai em?
T: Sanghal a tam em em mai a, ven ngun a ngai thin hle a ni. Tlang silai hi 2 a awm a, hei hi sorkar hriat lohva a ruka kan neih a ni. Rifle a barrel tawi chi a ni.
P: “Kawl lal a lal” tih leh “Mizo lal a lal” tih hi enge a awm zia?
T: Kawl lal a lal te hnenah hi chuan Fathang leh sachhiah pek a ngai ve lo va, Mizo lal a lal te hnenah chuan pek a ngai ve thung a ni. Mipui te hi chuan kan lal te hi kawl lal a lal tir kan duh zawk a ni.
P: Fathang leh sachhiah tih hi tunlai thangthar tam takin an hre lo va, min hrilhfiah sak thei em?
T: Khua leh tuiten an lal hnenah kum tin buh an chhun thin hi Fathang a ni a. Hei hi an ram man a ni a. Keini hunah chuan in tinin buh tin 6 kan lal kan pe thin. Sachhiah hi chu sa kap leh awk ten lal hnena sa dar an pek thin hi a ni. Thirdengin sa ngum an hlauh ve thin.
Tum khat chu Varpui khua Kimchhuna leh Dosuta ten sa an awk-a an lalpa Kaphleia hnenah sa dar an pe lova, Pu Kaphleia chuan a khua atang a hnawt chhuak a, Kimchhuna chu Pinkhung khuaah a rawn pem. Khawtlangin sa dar pek tawh loh va, kawl lal a lal tir nise an tih vanga sadar hi pe lo a ni, mahse a hnawt chhuak ta tho a ni.
P: In lal leh mipui te inkar a tha em?
T: Lal leh mipui inkar a tha. Kan lal hi a hming chu Lalbuaia a ni, a sual lova ka chungah phei chuan a tha khawp mai. Tum khat chu a inah nula tlangval an pen thum lam chiam a, nula hnute lo ban tawkte an awm a niang, ka inah khatiang ka duh lo chhuak vek ru a ti.
P: Tunah hian in eng zat vel nge in nih a?
T: In 250 vel kan niin ka hria.
P: Tlawmngaihna chungchang hian sawi duh i nei em?
T: Kan thalaite hi an tha viau e. Khawhar in riah leh lenkhawm chungchangahte inkhawmna te hmangin zan thum an bithliah a, an tithiam khawp mai. Keini hun ve lai chuan kan riak rei thin khawp mai. Kei phei chu ka riak ngar ngar thin. Tunah chuan phone te a awm a, zualko a awlsam ta. Tun hmain darthlalanga inphet ‘dot-das’ an hmang a, zanah chuan sihdet an hmang a. Union hunah vaiin an khap ta a ni.
Union-ah khan kan tui khawp mai a. Nang hi ka that ang che nga Union hi ding rawh se, ti sela kan ngam vek a ni, kan ruihchilh tak zet a ni. Fathang leh sachhiah ka pe a ngem kan ti a, Pu Khuangkhala (Pu Hmawrliana pa) hovin kan lam a, kan lawm a. Hetiang hian hlate kan sa a:
*Bai thak arva, artui khawn leh lal hnung zui reng ka ning tawh,
Kawltu chawina daltu a ni; (kawltu- tih hi hlo thlawhna, tuthlawh tihna a ni awm e)
Sazai lian pui pui a ni.
Zalen ramhual a ngai tawh lo,
Union-in kawng dal a ti che ( ‘Kawng zau taka hawnin a awm’ tih thluka sak a ni).
** Zalen muhil tho rawh u, ni a chhuak sang tawh em mai,
In kawmawl lal ho reng hi a lum lua e ka ti;
Union puanthuah a lum tawk tunah hian lo sin ve la,
Leng zawng zawng val lungrual hi i do zo hlei lawng e.
Tin, U Nu-a hoah pawh ka tui ve hle thin.
P: I chanchin dang min hrilh duh I nei em?
T: Ka sawi tawh ang khan ka zin ve thin a, kan khuaah hian nei nung ber nih ka tum a. Ni a en chhung hi chuan hna thawh reng mai hi ka duh thin a. Tum khat chu ka sumdawnnaah man ka tawk a, tin ka pa hi kum 50 mi lek niin a boral a. Chuta tang chuan ka sumdawnna ka ti tawp a, rei tak dam tur ka ni bik si lo va tangka zawng reng renga awm chu tiin ka sumdawnna chu ka ti tawp a, leileh lam erawh chu ka bei zel tho va. Ka naute ho zawng zawng pawh lo ka pe thei vek a, malsawmna ka dawng nasa a ni. Hetiang chen chen hi ka dam dawn th hria ila chuan tun ai hian ka thawk nasain kan khuaah hian ka hausa ber ngei ang. Kan khuaah hian mi pakhatin sangha manna len a sa a, kar khat chhungin a sa zo thei a, rang hi an ti khawp a. Len chu ka sa ve a, a ni li niah chuan ka deng hman der a ni. Chu len chu tawng thum len a ni. Hreawm hian a tuar zawk che a ni an tih hial khawpa hreawm tawrh chhel ka ni. (Thihna a pumpelh dan chi thum lai ngaihnawm tak pawh a sawi a, mahse a sei deuh ema ka ziak ta vek lo a ni, P).
P: In khaw thalaite tan thuchah sawi duh I nei em?
T: (Inngaitlawm takin; “keini angte chuan thu chah sawi tur kan nei ve lo ve,” a ti a. A fanuin, “ka pa sum zawnna lama i sawi thin i thahnem ngaihna te kha sawi la,” a lo ti a.). Tun lai thalaite hi sumdawng an tlemin tha hnem ngaihna an tla chham, hausak tumin hna hi thawk nasa se tih hi ka chah duh a ni.
Pu Tlangliana hi hnathawh lama thahnem ngai tak leh a hun hlu taka hman duh mi a ni a, "Ni hi a tla thlawn tur a ni lo va, zanah mei a eng thlawn tur a ni lo" a ti thin.

P = Puibawiha
T = Tlangliana

Apr 21, 2010

Zawngtah Bawr

A tui em a, a bawr a tha bawk sia, chaw ei titui atan le.
Heng Zawngtahte hi Mizoram leh Manipur (Mo Reh) lamah an phur lut zut zut mai nia, sumdawnna atan tlak lo pawh a awm ta lo ve.

Apr 20, 2010

Tuihnapui (Khampat Bung thlen hmalawk a mi)

Japan ral hun laia an siam a ni thei ang em?
He "tui hna-pui" tia an koh mai hi Khampat Bungpui thlen hma lawk kawl khawte (Khampat leh Bungpui inkar)-a awm a ni. Thir pipe (Bomb niin ka hria) lian pui mai chu kopangah a insawh bura, chu ta tang chuan tui vawt tui tak mai thal va ek char lai pawhin a lo chhuak reng mai a ni. He lai kawl khua mipui te pawh hian he tui avang hian an khua hi an chhuah san thei lo a ni, an ti.
He tui pipe awmna chung zawnah hian Tlangsam kung ro a ding teuh va. A chhak lawk hi kal kawng a ni. He tui hi khawi atangin nge/ eng tiangin nge an lak tih hi hriat a chakawm hle mai.
Thlalak hi March 12, 2010-a ka lak a ni.
He tui hi a fimin a vawt tui hle a ni.
He tui luan chhuahna (a thli) thlang lawkah hian Sangha dil lian tak pahnih a awm a, he sangha dil hi he tuihnapui hian a chawm a ni.


Pipe-ah chuan tihian a inziak..

Apr 19, 2010

Khampat Bungpui Ka Tlawh Ve

Khampat Bungpui, kan history-a hmun pawimawh tak luahtu chu ka tlawh ve leh hlauh mai a. Khampat Bungpui humhalhna chungchang website hrang hranga kan sawi ho thin kha hre rengin leh hmuh ve chak em emin March 12, 2010 khan van neih thlak takin Inkhawmpui hmangin Khampatah ka kal a. Khampat ka thlen ni la lain ka han en a.
Bungpui humhalhna atana tuiluang dalna lungrem emaw tuikhuah emaw hmuh tumin ka hawi vel ruai a, mahse ka beisei chu ka hmu ta hauh lo mai a. Thal lai a nih avangin tui pawh a lo tlem hle a. Ka camera chu phawrhin ka hmet kual ve zawt zawt a. Tichuan ka han thlir vel vang vanga tuiluang chu tun hma ang lo vin tlema hruai pen a ni tih chu ka hmu thiam ve tawk tawk a. Ka
hmuh tum tak lungrem erawh ka hmu lo va, ka zuk chhuk thla ta lo a ni.
Zan lamah ka thlen in Pu Renga nen kan ti ti a. He Bungpui humhalhna atana lungrem te hi tui lianin a len chhe leh vek nghal a ni tiin min hrilh a. Hei hi kan lo rin lawk ang chiah a ni, tui lian han dal zo turin foundation tha tawkin lung kan rem thei lo va, tiau vut chunga rem ang lek a ni si a, tiin min hrilh a. A ni hi a phusa nasa pawl tak pawh a ni awm e. Mahse thil tha tak mai pakhat chu tui luang hruai peng tura tui luankawr Bulldozar nen an nawr kha a ni. Hei hian tui lianin Bungpui zawn tak a zuk sutna thin kha tidanglamin a thlang hretah a zuk sawh ta a, a zia awm hmel deuh e. Mahse tuilian hian Bungpui dinna zawn chu a la rawn khawih pha reng tho va, enkawl chhunzawm theih ni sela, sum tam tak senga tha an lo thawh tawhna khan lukhawng pawh a nei ngei ang.

Pic. 1, Ka enna zawn ka hma takah hian bungpui a dinga, ka hnung chiah hi ko sang tak mai luikam a ni. Tun hma chuan ka dinna zawn tak hi tuiin a rawn sawh chiah a ni. Tunah chuan lui luang hi lak mar deuh a ni a, mahse tui lian chu Bungpui tan hian a la hlauhawm tho a ni.

Pic.2, Ka dinna thlang ko pang a ni. Tui zang khauh hian Bungpui thlang hret a zuk sawh ta a ni.
Pic. 3, Khampat Bungpui.

Apr 11, 2010

Naupang Rawngbawlna

Biak in bathlarah chuan an slipper an phelh a.
An nuih ruala nuih kha sum tam takin a lei zo awm lo ve.

March 4 to April 2, 2010 thleng Tahan leh a chhehvelah naupang rawngbawlna hun hlim takin Lalpan min hmantir a. He mi chhung hian hmun ruk laiah Day Camp kan buatsaih a, naupang mi 500 chuangin Krista chanchin tha hriain mittui nen kan han tawngtai ho chu rilru leh thinlung a khawi kher mai. ka pianthar atanga ka chak ber mai Lalpa ke bula thlarau bo tam tak hruai hi a ni a, Lalpaa ka lawmna hi a nasa em a, kan rawngbawlna thlalak tlawm tak hi ka han pho lang ve reng reng teh ang.
Ka rawngbawlpui te hi kan bible college-a ka student te an ni.

Naupang te te ka hnenah han kal tir ula hnar suh u. Isuan min sawm a ni.


Burma ramah effective taka rawngbawl tur hian enge tha ber ang tih hi ka ngaihtuah ve fo thin a, Kawl Buddhist puitling tawhte tih pianthar an har zia hi missionary te hla thunawn a ni a. Chuvangin naupangtea tan hi thil tih awlsam leh rawngbawlna hlawk ber tur niin ka ngai. Tin mithiamte chuan Kristian piangthar 80% te hi naupan laia piangthar vek an ni an tih thute hriat phei chuan Naupang rawngbawlna hi a va han hlu tak em. "Nuapang chu a kalna awm kawngah chuan zirtirla a puitlin hnu pawh a thlah lovang."

Ka Fapa Thlalak

Chawngchhingpuia Lalau



Aizawl-ah chhungte tlawhin ka zina, ka fapa thlalak ka kawl chhun ka upload thei hlauh mai a, ka lawm khawp mai. Burma atang kha chuan pic ka upload thei si lova.
He thlalak-ah hian ka fapa hi kar thum-a upa a ni.

Feb 21, 2010

Hming Sak

Vawiin chu ka fapa hming ka saa, sak chhan tlem ka rawn sawi teh ang.

Tunhma kan pi pute hming sak chhan kha an nitin nun leh khawsaknaa an thil tawn nena inhmehin an sa nasa a. Tunlai atanga teh chuan Hming mak pui pui te pawh a tam ang reng hle a ni. Tunah chuan hming koh nuam leh mawi, tin Kristianna lam hawi hi a ni ta ber a. Mahse hming hian awmzia pawimawh tak a satu tan leh a sakchhan atan a nei a ni. Mizote hian Mihring hming hi “Phuah” ni lo vin, Sak (sa) an tikher thin hian, mihring hming sak an ngaihpawimawh zia a lantir nitein ka lo ngai ve ngawt bawk a. Pa pakhat pawhin fanu a nei a, an kawmthlanga fartuah kung chu naute hmingah a phuah chhan duh si a, ti chuan a fanu hmingah chuan “Kawmtuahi” tiin a sa e, an ti (fiamthu).

A.. kan Pathian pawh khan hming hi a ngaipawimawh a niang Jakoba pawh Israel-a tiin a thlak a. Hming sak chungchanga kan pipute ngaihdan hi ril zawka hriat a chakawm hle mai. Lal hlau lo hming te pawh kha mirethei leh hnamchawm te chuan an fate hmingah an hmang thin a. Kristaina kan luh hnuah erawh chuan “Lal” tih hi kan pu deuh ta fur mai a nih hi. Kan Kristian sakhua hian hei hi a ken tel em ni chu tih theih tak a ni.
A ziak dan chungchangah keini mizo te chuan kan hming hi kan ziakzawm thin a. A thenin hming hnungah hnam hming an telh a, a thenin hming hmaah hnam hming lamtawi kan dah a, hnam hming dahkher lo pawh a tam zawk an ni. Heng hi kan tihdan tlawnlawn deuh ber chu a ni.
Western ho tihdan hi kan copy zel si a, document leh lehkha pawimawhah Hming fill up a tul chang hian First, Middle, Last name tia ziah a lo tul leh thin a. Keipawh ka hming hi ka ziak zawm vek a, Philippines ka awm lai khan lehkha (form) vel han fill up hian I Last name enge tih zawhna hi ka dawng reng mai a, mak an ti thin hle a ni. Hnam dangte tih ang hian Hming kan sak hian Last name turte hi titel sa ve ta thlap mai ila, kan mizo lo phah viau lem dawn em ni? Kan International deuh zawkin ram dang nen kan inpawh tawnna kawngah hian lehkha pawimawh vela hming ziak a tul chang hian zawhna kan dawn fo loh phah deuh chuan a rinawm. Ngaihdan erawh a inang vek lem lo ang le.

Vawiin chu ka fapa hming ka sa a, kan biak inah a hlanna tawngtaina leh thingpui ruai te kan kil ho ka hlim ve khawp mai. Ka fapa hming ka han puang chu thenkhat lo rin dan chuan Van lam hawi deuh a nih an ringa, banah kan sawi ho nak nak a. Mahse mahni identity lang thei zawng turin ka fapa hming chu ka sa ta a ni. Sawifiah vak dawn chuan a thui em a, a tawi zawngin sawi mai ila. Ka fapa hmingah chuan Chawngchhingpuia Lalau tiin ka sa ta a ni. Chawng tih hi chu hnam hming (chawngthu) atanga lak a ni a. Chawngthu in chhungah chuan “Chawnga or Chawngi” ti ila pakhat tal eih tur an awm zel an tih kha. Chhing tih hi kan pu Thangzachhinga (Vanapa) hming a tang leh Aizawla ka patea (Chawnglianchhinga) hming atanga lak a ni. Pui tih hi chu ka hming leh ka nupui (Zonupuii) hming atanga lak a ni. Tichuan Lalau tih hi ka pa Lalauva hming atanga lak a ni a, hei hi ka fapa hian a last name atan a hmang anga, Pathian zarah thing delh loh, lung delh lohva a lo seilena tu leh fa te a lo neih hunah pawh an Last name tur a ni zel tawh dawn a ni.

Feb 9, 2010

Fapa ka nei ve ta

Ka awh em em leh Pathian hnenah pawh ka lo dil ve fo thin, Fapa duhawm tak ka nei ve ta a, ka lawm em a vangin ka blog-ah hian ka han thai lang ve a ni e.
Ka blog-ah lo leng lut thin online thian tha tak takte, ka nupui leh naute tan min lo tawngtai pui ve zel turin ka sawm a che u. Naute leh a nu pawh Pathian zarah an tha a, mahse a nu hi an thui-na hmuamhmate a dam thuai thuai theih nante min lo tawngtai pui ve zel dawn a nia. Tawngtaina lam han sawi takah chuan March thla chhung hian Tahan lamah rawngbawlna nei a zin ka tum a, in tawngtainaah min lo hraitpui ve chuan ka lawm ngawt ang.
Thlalak pawh tilan a changawm viau nan, kan ram atang hian blog hi direct-in kan access ve thei lo va, by -pass a nih vang nge, thlalak post-na tur ang chi kha a awm ve ta tlak lo mai.

Jan 10, 2010

Yangon Mizo Society A Piang Ta

Jan.7, 2010 khan Yangon Mizo Society (YMS) chu din fel a ni ta.
Rangon mizo zingah pawl pahnih Zochi tih leh HLCA (Hualngo)te chu inchhungfinin Yangon Mizo Society tiin inpumkhatna kawng zawh turin kalrem an siam ta.
Rangon zofa tlemte tan hian pawl inthen neuh neuh ai chuan inhlawm khawm hian chhiat ni that niah kan dam tlan leh thatpui zawk a rinawm reng a.
Tun hma deuh kha chuan Zochi member te kha HLCA member tho an ni a, YZTP member an ni tho bawk a. Tunah chuan YMS tiin kan inhlawm lian a, YZTP pawh hi an la pumhmawm mai lo ang tih a sawi theih loh?
Inthlan tharna chu Jan. 7 khan neih fel a ni ta a, he mi tum hian mi 51 an kal a. Kan hruaitu thlan tharte han en vang vang hian then khat lungkim zan lo chu an awm ngeiin a rinawm. Rangonah hian sakhaw lama kan hnarkaitute hi kan khawtlang hruaitu berah an tang thin hi nihna duh vang nge, thil remchan zawkna vang emni tih hi zawhna zawh awm tak niin ka hria.
Tute pawh thlang tling ila, mipui thatna tur ngaihtuahtuturte anni a, kan thlan tlinte lo support chu mipuite tih tur awm tak pawh a ni e.

Kum 2010 atana hruaitu OB an thlan tharte:

Chairman - Rev. Dr. Lalsawithanga
Vice Chairman - Rev. Hrangzuia
Secretary - Upa Ralkapthanga
Asst. Secretary - Rev. Chuangsangvunga
Treasurers - Upa Zakhuma & Rev. Lalmuana
Auditors - Pu Lalropianga & Rev. H. Vanlalchawia

Kum 2010 atana kohhran leh vang hrang hrang atanga palai or EC member (35) an thlang.